ang. autosegmental phonology
Dział fonologii wywodzący się z fonologii generatywnej. Przyjmuje się w niej istnienie równoległych i niezależnych od siebie poziomów organizacji reprezentacji fonologicznej. W podstawowym modelu wskazuje się na istnienie dwóch takich poziomów: tonalnego i segmentalnego (melodycznego, fonetycznego). Autosegmenty oznaczają tu swoiste typy obiektów przypisane do każdego z poziomów. Połączone są one liniami asocjacyjnymi. Połączenia te rządzą się przy tym określonymi regułami. Po pierwsze, autosegment z jednej płaszczyzny może łączyć się z dwoma lub większą liczbą autosegmentów płaszczyzny drugiej. Możliwe są autosegmenty niezwiązane linią asocjacyjną z żadnym segmentem innej płaszczyzny – to tzw. autosegmenty luźne. Po drugie, niemożliwe jest przecinanie się linii asocjacyjnych. W procesie derywacji fonologicznej na tylko jednej płaszczyźnie reprezentacji może dochodzić do dodawania lub usuwania autosegmentów. Zmiana układu linii asocjacyjnych może natomiast zachodzić między autosegmentami obu płaszczyzn. Różnice te wskazują na to, że procesy fonologiczne przebiegają niezależnie na każdej z płaszczyzn.
Fonologia autosegmentalna powstała w latach 70. XX wieku, choć pomysły wielopoziomowej reprezentacji fonologicznej pojawiły się wcześniej, między innymi w londyńskiej szkole prozodyczno-kontekstowej czy pracach Zelliga S. Harrisa. Powstała w odpowiedzi na krytykę fonologii segmentalnej, zakładającej linearną organizację obiektów fonologicznych, co uniemożliwiało pełny i adekwatny opis zjawisk prozodycznych (suprasegmentalnych). Z czasem w ramach fonologii autosegmentalnej pierwotny dwupoziomowy model został rozwinięty o modele wielopoziomowe, w których wyróżnia się zwykle poziom centralny. Pełni on rolę szkieletu, do którego odnosi się autosegmenty z pozostałych płaszczyzn połączonych określonymi liniami asocjacyjnymi. Dzięki temu możliwy jest opis między innymi takich zjawisk jak iloczas samogłosek czy dyftongi i afrykaty, czyli głoski o zmiennym przebiegu.
Zob. także: PROZODIA, FONOLOGIE NIELINEARNE
Literatura:
J.A. Goldsmith: Autosegmental and metrical phonology, Oxford 1990.
R. Laskowski: Fonologia autosegmentalna, [w]: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999, s. 162–163.
