grec. phone ‘dźwięk’
W skrócie – wydawanie głosu przez człowieka. Inaczej – proces tworzenia głosu u człowieka w następstwie drgań więzadeł głosowych pod wpływem wydychanego powietrza, zachodzący w krtani i prowadzący do powstania tzw. tonu podstawowego lub krtaniowego. Aby mógł powstać ton krtaniowy, konieczna jest współpraca systemu oddechowego i aparatu fonacyjnego, czyli krtani. Tu znajduje się źródło dźwięku, czyli fałdy głosowe (struny głosowe). Ich aktywność jest warunkiem tworzenia dźwięku. Dźwięk powstający w krtani jest słaby, pozbawiony siły i barwy. Zyskuje dopiero dzięki zjawisku rezonansu w komorach rezonacyjnych ciała. W czasie aktu mowy (lub śpiewu) fałdy głosowe napinają i zbliżają się do siebie, zamykając tzw. szparę głośni. Inaczej jest w przypadku oddychania – wtedy fałdy głosowe są rozsunięte. Do wytworzenia dźwięku konieczna jest odpowiednia ilość powietrza, które podczas wydechu wprawia w drgania fałdy głosowe. Drgania te polegają na cyklicznym, uporządkowanym, następującym po sobie otwieraniu i zamykaniu szpary głośni. Wysokość dźwięku zależy od długości, masy i napięcia więzadeł głosowych.
Istotne warunki do prawidłowej fonacji:
- prawidłowa postawa ciała i brak nadmiernego napięcia głównie mięśni krtani, szyi i ramion,
- prawidłowa budowa i czynność aparatu fonacyjnego, czyli krtani (np. pełne zwarcie szpary głośni, miękkie nastawienie głosowe),
- prawidłowa korelacja aparatu fonacyjnego z aparatem artykulacyjnym (żuchwa, język podniebienie miękkie),
- odpowiednie ciśnienie podgłośniowe.
Obok prawidłowej fonacji występują również jej zaburzenia. Jednym z nich jest fonacja pozakrtaniowa. Pojawia się ona u pacjentów po laryngektomii, czyli po całkowitym usunięciu krtani. Fonacja odbywa się wtedy w oparciu o mowę przełykową, mowę przełykowo-przetokową oraz mowę z wykorzystaniem elektronicznej protezy głosowej.
Literatura:
Emisja głosu nauczyciela. Wybrane zagadnienia, red. M. Przybysz-Piwko, Warszawa 2006.
B. Tarasiewicz: Mówię i śpiewam świadomie. Podręcznik do nauki emisji głosu, Kraków 2003.
Mała encyklopedia muzyki, red. S. Śledziński, Warszawa 1981.
Higiena głosu śpiewaczego, red. J. Krassowski, Gdańsk 1990.
Zarys higieny narządu głosu, red. S. Kubiak, Włocławek 2006.
