FARYNGALIZACJA

ang. pharyngealization

Termin związany z fonetyką, który opisuje sposób artykulacji spotykany w przypadku artykulacji pewnych głosek występujących na przykład w języku arabskim. W przypadku tzw. głosek „emfatycznych”, jak podkreśla Andrzej Zaborski, nie ma precyzyjnie ustalonego wzorca artykulacyjnego; mowa o głoskach przedniojęzykowych i zębowo-dziąsłowych z dodatkową artykulacją, która polega na przewężeniu kanału głosowego w jamie gardłowej. Autor wskazuje na różne powiązane możliwości realizacji tego zwężenia. Może ono przyjąć następujące postaci: 1) silną welaryzację (zbliżenie tylnej części języka do podniebienia miękkiego); 2) zwężenie kanału głosowego za pomocą cofnięcia naprężonej nasady języka, czyli faryngalizację; 3) glottalizację, czyli zwarcie krtani (Od polskiego do arabskiego, czyli fonetyka i fonologia kontrastywna w nauczaniu współczesnego arabskiego języka literackiego, [w:] SILVA RERUM PHILOLOGICARUM. Studia ofiarowane Profesor Marii Strycharskiej-Brzezinie z okazji Jej jubileuszu, red. J.S. Gruchała, H. Kurek, Kraków 2010, s. 466). Opisane procesy odbywają się przy większym napięciu mięśni aniżeli w przypadku artykulacji tzw. spółgłosek „nieemfatycznych. Przewężenie, o którym mowa, powoduje powstanie różnej wielkości szczeliny, przez którą podczas artykulacji głosek przechodzi strumień powietrza. Nadaje to artykułowanej głosce charakterystyczną barwę. Nauczenie się tej umiejętności w przypadku osób poznających wymagający tego język nie jest łatwe.

Głoski tworzone z udziałem tylnej ściany gardła mogą występować w mowie polskojęzycznych dzieci z rozszczepem. Określa się je w sposób ogólny jako zwarcia i szczeliny gardłowe, które występują jako sposób realizacji niektórych fonemów. Takie sposoby tworzenia dźwięków mowy w wadzie rozszczepowej są niekorzystne dla rozwoju sprawności artykulacyjnej, gdyż aktywują obszary poza strefą artykulacji polskich głosek. Zazwyczaj mają związek z trudnością w oddzieleniu jamy ustnej od nosowej za pomocą zwarcia podniebienno-gardłowego.

Literatura:

A. Zaborski: Od polskiego do arabskiego, czyli fonetyka i fonologia kontrastywna w nauczaniu współczesnego arabskiego języka literackiego, [w:] SILVA RERUM PHILOLOGICARUM. Studia ofiarowane Profesor Marii Strycharskiej-Brzezinie z okazji Jej jubileuszu, red. J.S. Gruchała, H. Kurek, Kraków 2010, s. 461–485.

J.E. Trost: Articulatory additions to the classical description of the speech of persons with cleft palat, „Cleft Palate Journal” 1981, Vol. 18, s. 193–203.

D. Pluta-Wojciechowska: Zaburzenia mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia. Badania-teoria-praktyka, Bielsko-Biała 2006.