ang. phrase
grec. phrásis ‘mówienie, mowa; wyrażenie, zwrot’
Termin używany dla oznaczenia:
- grupy składniowej (syntagmy),
- podstawowej jednostki intonacyjnej,
- w kulturze żywego słowa odpowiedniego sposobu prawidłowej głosowej interpretacji tekstu, warunkującej jasność, wyrazistość i estetykę przekazu.
Grupa składniowa (syntagma, fraza) to grupa wyrazów powiązanych kategorialnymi związkami syntaktycznymi, formalnymi i znaczeniowymi.
Fraza intonacyjna wiąże składniowy poziom analizy z poziomem fonologicznym. Jest więc połączeniem struktury intonacyjnej i spójnej struktury składniowej. Jako jednostkę charakteryzuje ją jeden ośrodek (ang. nucleus, fokus, iktus), intonacja rdzenna (intonem, akcent realny), będąca jej centrum informacyjnym, zlokalizowanym w większości wypowiedzeń o neutralnym szyku na końcu frazy. Stałą właściwością frazy jest osłabianie intensywności sygnału mowy podczas jej trwania oraz zwolnienie tempa w końcowym odcinku frazy.
Fraza intonacyjna buduje się w oparciu o strukturę rytmiczno-akcentową. Może składać się z jednego lub kilku zestrojów akcentowych. We frazach wielozestrojowych, będących wypowiedziami samodzielnymi lub ich częściami, wyróżnia się melodię zestroju ostatniego, która stanowi centrum intonacyjne całego przebiegu. Ścisłym centrum intonacyjnym frazy jest sylaba nuklearna. Rozpoczyna ona kadencje i antykadencje.
W kulturze żywego słowa odpowiednie frazowanie jest warunkiem prawidłowej interpretacji głosowej tekstu. Fraza oznacza tu grupę wyrazów będącą całością semantyczno-syntaktyczną i intonacyjną. W zależności od kontekstu użycia może ją stanowić wyraz, grupa wyrazów lub wypowiedzenie. Fraza wiąże się z semantyczną strukturą wypowiedzi, czyli podziałem na temat i remat, oraz jej segmentacją, czyli podziałem na części za pomocą zróżnicowania brzmieniowego: różnic wysokości głosu, jego natężenia, tempa mówienia i pauz, rozmieszczenia akcentów leksykalnych, zdaniowych, logicznych, emocjonalnych, retorycznych.
Odpowiednie frazowanie wypowiedzi ułatwia jej odbiór – wpływa na jasność i wyrazistość przekazu oraz jego estetykę.
Zob. także: AKCENT, AKCENT LOGICZNY, AKCENT EMOCJONALNY, AKCENT LOGICZNY, AKCENT ZDANIOWY, INTONACJA, MELODIA MOWY, MELODIA ZDANIA
Literatura:
G. Demenko: Analiza cech suprasegmentalnych języka polskiego na potrzeby technologii mowy, Poznań 1999.
L. Dukiewicz: Fonetyka, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 7–103.
S. Karolak: Grupa składniowa (syntagma, fraza), [w:] Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław–Warszawa–Kraków 1999, s. 227–229.
I. Sawicka: Fonologia, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
B. Toczyska: Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańsk 2007.
