FONOGESTY

/METODA FONOGESTÓW/

ang. Cued Speech (CS), fr.  Langage Parlé Complété (LPC)

ang. cues ‘wskazówki’, ‘gesty pomocnicze’,  speech ‘mowa’

Metoda wychowania językowego dzieci niesłyszących. Fonogesty to specjalne ruchy jednej ręki (prawej lub lewej) towarzyszące mówieniu i ułatwiające odczytywanie mowy z ust. Celem stosowania fonogestów jest nauka biegłego odczytywania wypowiedzi z ust, a dokładniej nauka tzw. „słuchania wizualnego", oznaczającego uważne obserwowanie twarzy osoby mówiącej przy jednoczesnym wsłuchiwaniu się w wypowiadane słowa. Fonogesty służą kształceniu umiejętności wzrokowo-słuchowej percepcji wypowiedzi ustnych i formowaniu języka fonicznego. Ułatwiają osobom ze znacznymi i głębokimi uszkodzeniami słuchu przyswajanie języka w sposób naturalny, bo w toku codziennej komunikacji, oraz naukę mówienia i ustne porozumiewanie się. Fonogesty w sposób precyzyjny odtwarzają fonemową strukturę słów. Stwarzają dzieciom niesłyszącym szansę uzyskania dostępu do pełnego systemu językowego, również do jego warstwy prozodycznej.

Fonogesty nie mają nic wspólnego z językiem migowym, ani z alfabetem palcowym, poza sposobem przekazu angażującym ruchy ręki. Stanowią manualne uzupełnienie strumienia żywej mowy o elementy, których odczytanie z ust jest niemożliwe. Mówienie z fonogestami powinno być zgodne z zasadami wymowy w języku polskim.

Fonogesty są polską adaptacją metody znanej na całym świecie jako Cued Speech. Metoda ta powstała w Stanach Zjednoczonych, skąd rozprzestrzeniła się na cały świat.  Twórcą jej jest profesor Uniwersytetu Gallaudeta w Waszyngtonie dr Robert Orin Cornett. Opracował on w 1966 roku system gestów ułatwiających osobom niesłyszącym dokładne odczytywanie z ust wypowiedzi formułowanych w języku angielskim. Metoda Cued Speech zaczęła upowszechniać się w latach 70-tych. Została przystosowana do kilkudziesięciu języków. W wielu krajach jej stosowanie ma charakter powszechny, stanowiąc standardową procedurę postępowania.  

Do języka polskiego Cued Speech przystosowała w 1984 roku prof. Kazimiera Krakowiak, proponując jednocześnie polską nazwę fonogesty. Fonogesty są polską odmianą Cued Speech. Zastosowanie polskiej nazwy wiązało się z adaptacją Cued Speech do polskiej praktyki surdopedagogicznej i wynikało z konieczności utworzenia nazwy o jasnej etymologii, podkreślającej funkcję gestów pomocniczych w komunikacji oralnej. Prace nad polską adaptacją Cued Speech zostały podjęte z inicjatywy prof. Tadeusza Gałkowskiego.

System fonogestów ściśle odpowiada systemowi fonetycznemu języka polskiego. Składa się z 5 lokacji – punktów w pobliżu ust, które wskazuje dłoń wykonując ruch towarzyszący wymowie samogłosek (4 lokacje) i wykonując gest towarzyszący spółgłoskom, po których nie ma samogłosek (1 lokacja) oraz 8 układów palców – odpowiadających określonym spółgłoskom. W trakcie wymowy samogłosek dłoń wykonuje ruch towarzyszący mówieniu wskazujący wymaganą lokację, zaś w momencie wymawiania spółgłosek dłoń przyjmuje właściwy układ palców. Połączenie ich umożliwia odtworzenie struktury sylabicznej słowa. Podstawowa zasada fonogestów brzmi: „podobnemu na ustach, towarzyszy inne na dłoni”, co oznacza, że głoski o podobnym układzie artykulacyjnym mają przyporządkowany odmienny układ palców. Z kolei głoski o odmiennym układzie artykulacyjnym mogą mieć taki sam układ palców.

Skuteczność metody fonogestów została zweryfikowana w badaniach eksperymentalnych. Wśród wielu korzyści, jakie przynosi stosowanie tej metody, wymienia się: naturalny rozwój językowy, możliwość ustawicznego komunikowania, zgodny z normą przebieg opanowywania poszczególnych podsystemów językowych, wspomaganie wychowania słuchowego, ułatwienie nauki czytania i pisania, lepsze brzmienie głosu, możliwość nauki języków obcych i inne.

Fonogesty stosowane są coraz powszechniej w nauczaniu dzieci z uszkodzeniami słuchu. Częstsze są także przypadki korzystania z fonogestów w terapii dzieci z implantami ślimakowymi. Popularność metody Cued Speech na świecie jest znacznie większa niż w Polsce, gdzie nadal wymaga ona upowszechnienia.

W Polsce funkcjonuje Stowarzyszenie Metody Fonogestów z siedzibą w Lublinie. Stowarzyszenie organizuje kursy fonogestów w systemie trzystopniowym (stopień podstawowy, instruktorski i mistrzowski).  

Zob. także:  SURDOPEDAGOGIKA

Literatura:

K. Krakowiak: Fonogesty jako narzędzie formowania języka dzieci z uszkodzonym słuchem, Lublin 1995.

K. Krakowiak: Studia i szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzeniami słuchu, Lublin 2006.

Metoda fonogestów w Stanach Zjednoczonych i w Polsce. Wspomaganie rozwoju językowego dzieci i młodzieży z uszkodzonym słuchem, red. i tłum. E. Domagała-Zyśk, Lublin 2007.

www.fonogesty.org