ang. ethnography of communication
grec. ethnos ‘lud, naród, klasa społeczna’, grapho ‘piszę’; łac. communicatio ‘wymiana, łączność, rozmowa’
Dziedzina etnolingwistyki stanowiąca uogólnienie etnografii mówienia (ang. ethnography of speaking). Etnografia mówienia bada zachowania językowe, natomiast etnografia komunikowania się – wszelkie zachowania komunikacyjne. Uwzględniając sytuacje społeczne występujące w różnych kulturach, etnografia komunikowania się pozostaje w ścisłym związku z socjolingwistyką. Za twórcę tej dyscypliny uznawany jest Dell Hymes, który jako pierwszy zaproponował badania nad strukturyzacją zachowania komunikacyjnego i jego roli w przebiegu procesów społecznych. Celem tego rodzaju badań jest nie tylko opis i próba zrozumienia zachowań komunikacyjnych w określonym kontekście kulturowym, ale także formułowanie pojęć i teorii składających się na metateorię ludzkiego komunikowania się. Przedmiotem analiz jest kompetencja komunikacyjna członków określonej społeczności językowej, wzorce komunikacyjne oraz ich zorganizowanie w system zdarzeń komunikatywnych wchodzący w różnorodne interakcje z innymi systemami kultury. W centrum zainteresowań badawczych pozostają sposoby użycia i funkcje języka, ponieważ etnografia komunikowania się postrzega język przede wszystkim jako społecznie usytuowaną formę kultury. Takie rozumienie języka pozwala uniknąć uproszczeń w opisie zarówno samego kodu językowego, jak i procesów poznawczych zachodzących w umysłach użytkowników języka. Za jednostki opisu Hymes proponuje uznać sytuacje, zdarzenia i akty komunikacji. Sytuacja komunikacyjna jest kontekstem, w jakim przebiega komunikacja, np. obrzęd religijny, proces sądowy czy lekcja w klasie szkolnej. Zdarzenie komunikacyjne jest podstawową jednostką opisu, na którą składa się ustalony zbiór elementów w postaci ogólnego celu komunikacji, tematu, uczestników posługujących się określoną odmianą języka oraz przestrzegających określonych zasad interakcji w danych okolicznościach. Zdarzenie komunikacyjne zamyka jakakolwiek zmiana w ustalonym zbiorze elementów, ale także chwila milczenia czy zmiana postawy ciała. Z kolei akt komunikacyjny spełnia dającą się wyraźnie wyodrębnić funkcję interakcyjną: może to być stwierdzenie, prośba czy polecenie. Akty komunikacyjne mogą mieć charakter werbalny lub niewerbalny (gesty, mimika, milczenie). Etnografia komunikowania się proponuje poszerzenie lingwistycznych analiz poświęconych aktom mowy, aby uwzględnić większy zakres zjawisk pozwalających uchwycić kulturowe różnice w zakresie funkcjonalności określonych jednostek języka.
Literatura:
D. Hymes: Socjolingwistyka i etnografia mówienia, [w]: Język i społeczeństwo, red. M. Głowiński, Warszawa 1980., s. 41–82.
M. Saville-Troike: The Ethnography of Communication. An Introduction, Oksford 1982.
Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa–Poznań 1987.
