/ENKLIZA/
ang. enclitic
grec. énklizis ‘nachylenie’
Wyraz atoniczny, pozbawiony akcentu gramatycznego, który łączy się w zestroju akcentowym z poprzedzającym go wyrazem ortotonicznym. Wyrazowy akcent główny jest zrealizowany w obrębie wyrazu ortotonicznego.
O przynależności danego wyrazu do grupy enklityk decyduje przede wszystkim pełniona przez niego funkcja związana z przynależnością do określonej części mowy. Ze względu na to kryterium wśród proklityk można wyróżnić:
- zaimek zwrotny się (np. uczesz się, denerwuje się),
- jednosylabowe zaimki osobowe (np. podziękuj jej, daj mi, pokaż nam),
- partykuły by, no, -że (np. jaki by się nie stał, chodź no, zadzwońże),
- ruchome końcówki czasownika pierwszej i drugiej osoby czasu przeszłego liczby mnogiej -śmy, -ście (np. oddaliśmy, przygotowaliście).
Wymienione enklityki określa się jako prymarne w polszczyźnie. Nie mogą one zaczynać zdania, nie powinny także go kończyć, np. Ale się uśmiałam!, a nie: Ale uśmiałam się!; Wczoraj go widziałem, a nie: Wczoraj widziałem go. W omawianych przypadkach wykazują więc tendencję do proklizy.
Należy podkreślić, że enklityki, jako wyrazy o niezbyt ścisłym związku semantyczno-syntaktycznym z wyrazem ortotonicznym, nie mają w języku polskim ścisłych reguł dystrybucji.
W funkcji enklityk doraźnych mogą wystąpić również inne krótkie wyrazy, przeważnie jednosylabowe (np. zrobił już, ale też już zrobił).
Zob. także: AKCENT GŁÓWNY, AKCENT GRAMATYCZNY, AKCENT WYRAZOWY, WYRAZY ATONICZNE, WYRAZY ORTOTONICZNE, ZESTRÓJ AKCENTOWY, ZESTRÓJ AKCENTOWY PRYMARNY
Literatura:
M. Dłuska: Prozodia języka polskiego, Warszawa 1976.
T. Karpowicz: Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.
W. Mańczak: Enklityki i proklityki w języku polskim, „Język Polski” 1952, z. XXXII, s. 15–24.
I. Sawicka: Fonologia, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Kraków 1995, s. 105–195.
M. Steffen-Batogowa: Struktura akcentowa języka polskiego, Warszawa–Poznań 2000.
