/DYSARTRIA PIRAMIDOWA/
ang. dysarthria pyramidal
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Typ dyzartrii wyróżniony w przyczynowej klasyfikacji tego zaburzenia, uwzględniającej miejsce uszkodzenia układu nerwowego. Przyczyna dyzartrii piramidowej leży w uszkodzeniu ośrodków i dróg mózgowych kierujących czynnościami ruchowymi. Patomechanizm znajduje się w obrębie mózgowia, w szczególności w układzie piramidowym, czyli tej części układu nerwowego, która kontroluje ruchy dowolne oraz postawę ciała.
Układ piramidowy składa się z dwóch dróg unerwiających ruchowo mięśnie: korowo-jądrowej, odpowiedzialnej za unerwienie mięśni twarzoczaszki, szyi oraz części mięśnia czworobocznego grzbietu, oraz korowo-rdzeniowej, unerwiającej resztę mięśni organizmu. W przypadku dyzartrii piramidowej uszkodzenia powstają w drodze piramidowej, prowadzącej od okolicy ruchowej kory mózgowej (pola nr 4 według Korbiniana Brodmanna), poprzez fragment szlaku piramidowego wiodącego przez pień mózgu i rdzeń kręgowy, aż do jąder ruchowych rdzenia kręgowego. Powstaje z reguły na skutek dwustronnego porażenia centralnych korowych neuronów ruchowych, a także centralnych neuronów idących do przednich rogów szyjno-piersiowego odcinka neuronalnego. Objawami patogennymi są: centralny, obustronny paraliż mięśni aparatu mowy (aczkolwiek może zaznaczyć się jego przewaga po którejś ze stron ciała), podwyższone odruchy mięśni krtani i żuchwy, brak atrofii mięśni, zaburzenia ruchów dowolnych w obrębie aparatu artykulacyjnego, szczególnie czubka języka.
Temu rodzajowi dyzartrii towarzyszy wzmożone napięcie mięśniowe spastyczne, kurczowe, typu scyzorykowego, zwiększona pobudliwość i kurczliwość mięśni. Hipertonia spastyczna powoduje stałość nasilenia patologicznych objawów oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych, stąd ruchy artykulacyjne są nieskoordynowane, przesadne, samo mówienie wolne i niepłynne, a wymowa wielu głosek zdeformowana. Fonacja jest słaba, ochrypła, artykulacja często ubezdźwięczniająca, unosawiająca, z tendencją do tylnej realizacji samogłosek i niektórych spółgłosek. Większym deformacjom ulegają głoski twarde niż miękkie. Pacjent, słysząc zdeformowane realizacje, aktywnie próbuje im przeciwdziałać, co doprowadza do eskalacji hipertonii mięśniowej i w efekcie nasilenia patologicznych cech wymawianiowych.
Terapia dyzartrii spastycznej powinna obejmować:
-
ćwiczenia oddechowe, których celem jest pogłębienie wdechu, zwiększenie siły wydechu, wydłużenie fazy wydechowej, automatyzacja oddychania torem przeponowo-brzusznym,
-
ćwiczenia fonacyjne, które powinny służyć normalizacji poziomu napięcia fałdów głosowych, wydłużeniu czasu fonacji z miękkim nastawieniem głosu, wykształceniu umiejętności kontroli wysokości tonu i stabilności fonacji,
-
ćwiczenia artykulatorów, przynoszące normalizację napięcia mięśni artykulacyjnych (poprzez masaże), zwiększenie zakresu ruchomości języka (szczególnie jego czubka), warg, podniebienia miękkiego, likwidację lub zmniejszenie nosowania i tylnej realizacji głosek,
-
ćwiczenia poprawiające wyrazistość mowy, których efektem powinna być poprawa wyrazistości realizacyjnej w wypowiedziach o różnym stopniu trudności artykulacyjnej, uzyskanie właściwej melodyki i rytmu wypowiedzi, umiejętność kształtowania dowolnych zmian tempa mowy (likwidacja bradylalii).
Zob. także: BRADYLALIA, DYZARTRIA, DYZARTRIA SPASTYCZNA
Literatura:
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny, red. W. Kozubski, P. Liberski, Warszawa 2006.
J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
K. Walsh: Neuropsychologia kliniczna, Warszawa 1998.
