ang. dysarthria
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Podstawą wyodrębnienia poszczególnych rodzajów dyzartrii jest uwzględnienie dwóch kryteriów podziału:
-
przyczynowego – opisującego miejsce uszkodzenia w układzie nerwowym doprowadzające do zaburzenia,
-
objawowego – ujmującego odmiany zaburzenia poprzez opis fizycznych i językowych symptomów.
Uwzględniając pierwsze kryterium, czyli miejsce uszkodzenia, taksonomii dyzartrii dokonują m.in. Miloš Sovak, Antoni Pruszewicz, Irena Styczek, Zbigniew Tarkowski, Maria Pąchalska. Według tych autorów wyróżnia się dyzartrie:
-
korową – powstałą na skutek uszkodzenia okolicy ruchowej kory mózgowej; istnienie dyzartrii korowej przez wielu jest poddawane w wątpliwość na rzecz afazji, szczególnie podkorowej ruchowej,
-
piramidową – będącą następstwem uszkodzenia drogi piramidowej, prowadzącej od okolicy ruchowej kory mózgowej do jąder nerwów znajdujących się w opuszce,
-
pozapiramidową (podkorową) – powstałą w wyniku uszkodzenia układu pozapiramidowego i przyjmującą postać hiperkinetyczną (atetotyczną) lub hipertoniczną (jako wynik choroby Parkinsona),
-
móżdżkową – wywołaną uszkodzeniem móżdżku,
-
opuszkową – będącą następstwem choroby jąder ruchowych, zlokalizowanych w opuszce, lub nerwów biorących w nich początek i unerwiających aparat artykulacyjny,
-
mieszaną – będącą kombinacją ww. rodzajów dyzartrii.
Zakorzenione w polskiej tradycji neurologopedycznej kryterium przyczynowe jako podstawa wyodrębniania poszczególnych typów dyzartrii nie jest funkcjonalne oraz w pełni wiarygodne diagnostycznie. Wynika to z faktu, iż po pierwsze wyróżnianie poszczególnych typów zaburzenia wymaga każdorazowo dostępu do precyzyjnej dokumentacji medycznej, po drugie objawy zaburzeń notowane u poszczególnych chorych objętych jedną jednostką nozologiczną, odpowiadającą danemu typowi dyzartrii, zależą nie tylko od lokalizacji, głębokości i rozległości uszkodzeń w obrębie układu nerwowego, ale również od wielu czynników jednostkowych, odmiennych dla każdej osoby, np. efektywności terapii, czasu wystąpienia uszkodzenia, predyspozycji i właściwości układu nerwowego.
Zgodnie z drugim, objawowym kryterium typologii zaburzenia, ujmującym odmiany zaburzenia poprzez opis fizycznych i językowych symptomów, dyzartrię klasyfikują m.in. Frederic L. Darley, Arnold Elvin Aronson, Joe Robert Brown, Waldemar Tłokiński, Olga Jauer-Niworowska, Joanna Kwasiborska, Izabela Gatkowska. Autorzy ci wyróżniają następujące rodzaje dyzartrii:
-
spastyczną – wynikającą ze stale wzmożonego napięcia mięśniowego o charakterze scyzorykowym, powodującego stałość nasilenia patologicznych objawów oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych i prozodycznych,
-
hiperkinetyczną – przyjmującą postać o charakterze pląsawiczym, wiążącym się ze zmiennym napięciem mięśniowym, lub o charakterze dystonicznym, objawiającym się możliwością ustępowania skurczów, powodującą niwelowanie zaburzeń do momentu wystąpienia kolejnego skurczu dystonicznego,
-
hipokinetyczną – skutkującą utrzymywaniem się wzmożonego napięcia o typie sztywności na stałym poziomie,
-
ataktyczną – wiążącą się z obniżonym napięciem mięśniowym, dyskoordynacją pracy mięśni, bezładem ruchowym, drżeniem namiarowym, zmiennością nasilenia zaburzeń dyzartrycznych, szczególnie tzw. mową skandowaną,
-
wiotką – dającą obraz w postaci obniżonego napięcia mięśniowego i stałości objawów dyzartrycznych,
-
mieszaną – będącą kombinacją ww. rodzajów dyzartrii.
Uwzględnienie objawowego kryterium klasyfikacji dyzartrii, wyrosłego ze stanowiska badaczy zachodnioeuropejskich, a zwalniającego logopedę z obowiązku poszukiwań topografii uszkodzenia układu nerwowego, wydaje się funkcjonalnym i efektywnym, wstępnym etapem diagnozy pacjenta z dysfunkcjami oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnymi o proweniencji neurologicznej.
Zob. także: DYZARTRIA, DYZARTRIA ATAKTYCZNA, DYZARTRIA HIPERKINETYCZNA, DYZARTRIA HIPOKINETYCZNA, DYZARTRIA KOROWA, DYZARTRIA MÓŻDŻKOWA, DYZARTRIA OPUSZKOWA, DYZARTRIA PIRAMIDOWA, DYZARTRIA POZAPIRAMIDOWA: HIPERTONICZNA, HIPERKINETYCZNA, DYZARTRIA SPASTYCZNA, DYZARTRIA WIOTKA
Literatura:
O. Jauer-Niworowska: Diagnoza osób z dyzartrią oparta na holistycznym podejściu do pacjenta – nowe spojrzenie na problematykę, [w]: Nowa Logopedia, t. 3, Diagnoza różnicowa zaburzeń komunikacji językowej, red. M. Michalik, A. Siudak, Z. Orłowska-Popek, Kraków 2012, s. 359–376.
O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
