/DYSARTRIA/
ang. dysarthria
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Zaburzenie komunikacji językowej występujące na poziomie wykonawczego ruchowego mechanizmu mowy, wywołane uszkodzeniami ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego na różnych ich poziomach, prowadzącymi do niedowładów i porażeń mięśni narządów mowy, a objawiające się dysfunkcjami w obrębie aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, które skutkują deformacjami substancji fonicznej wypowiedzi w płaszczyźnie segmentalnej i suprasegmentalnej języka. Dyzartria to inaczej zespół zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych, spowodowanych uszkodzeniami ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy. Dyzartria nie jest chorobą, lecz zespołem objawów związanych z różnie uwarunkowanymi chorobami lub uszkodzeniami układu nerwowego.
Dysfunkcje mowy w dyzartrii przybierają różne stopnie nasilenia, począwszy od nieograniczających zasadniczo komunikacji językowej niewielkich zaburzeń oddechu, fonacji czy artykulacji, skończywszy na zupełnej niemożności mówienia, czyli de facto anartrii.
Osoby dotknięte dyzartrią wykazują w obrębie narządów mowy, głównie na poziomie artykulacyjnym, zaburzenia ruchowe, kinestetyczne oraz czuciowe (odczuć powierzchniowych, obniżenia lub podwyższenia progów wrażliwości dotykowej). Na poziomie aparatu respiracyjnego stwierdza się: spłycenie oddechu, nieumiejętność dostosowania głębokości wdechu przed inicjacją wypowiedzi do planowanej długości frazy, dyskoordynację oddechowo-fonacyjną. W obrębie sprawności fonacyjnych występują: trudności kontroli wysokości tonu i natężenia głosu, zaniki i zmiany jakości głosu.
Przyjmując za Stanisławem Grabiasem, iż dyzartria jest zaburzeniem mowy związanym z niedowładem sprawności realizacyjnych, w kwestii etiologii należy przyjąć stanowisko motywowane użytecznością diagnostyczno-terapeutyczną, a sprowadzające się do przekonania, że dyzartria to zakłócenie struktur układu nerwowego odpowiedzialnych jedynie za ruchowy aspekt mowy. W związku z tym dyzartria jest wynikiem uszkodzeń w obrębie szlaków piramidowych, jąder podkorowych, szlaków pozapiramidowych, móżdżku, jąder nerwów czaszkowych i inicjujących tam swój przebieg nerwów obwodowych. Wątpliwości budzi uznanie za przyczynę dyzartrii uszkodzeń korowych ośrodków ruchowych, skutkujących tzw. dyzartrią korową. Uszkodzenia tych obszarów wywołują afazję, zaburzając funkcję programującą język, a nie wykonawczą w zakresie sprawności realizacyjnych.
Uszkodzenia ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy u dzieci wywołują dyzartrię pre- lub perilingwalną. Takie zaburzenia dyzartryczne są najczęściej skutkiem rozległych syndromów neurologicznych: mózgowego porażenia dziecięcego, porażenia rzekomoopuszkowego, chorób układu pozapiramidowego (pląsawicy zwykłej, atetozy, ciężkich encefalopatii, choroby Wilsona), chorób móżdżku, porażenia opuszkowego, chorób mięśni i nieprawidłowego przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Z kolei zaburzenia dyzartryczne u osób dorosłych mają charakter postlingwalny. Do najczęstszych przyczyn uszkodzeń ukształtowanych już ośrodków i/lub dróg unerwiających aparat mowy zalicza się: choroby naczyniowe, guzy mózgu i pnia mózgu, chorobę Parkinsona, choroby móżdżku, neuropatie, miopatie, choroby neuronów ruchowych, zapalenia mięśni.
Logopedyczna diagnoza dyzartrii powinna obejmować: ocenę artykulacji, prozodii, fonacji, oddychania i motoryki narządów mowy, analizę badań specjalistycznych (lekarskich, psychologicznych). Do kryteriów diagnostycznych dyzartrii zalicza się: objawy osiowe (tu: dysfunkcje oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne i rezonansowe, prozodyczne) oraz uwarunkowania, czyli nieprawidłowości funkcjonowania układu nerwowego wynikające ze strukturalnych i czynnościowych zmian w obrębie neuronów ruchowych (ośrodkowego i obwodowego), układu pozapiramidowego, móżdżku i dróg móżdżkowych. Ponadto przed postawieniem rozpoznania logopedycznego należy przeprowadzić diagnozę różnicową na linii dyzartria–afazja (oligofazja, SLI, jąkanie, mowa bezładna, psychogenne zaburzenia głosu).
Prymarną procedurą postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii jest usprawnienie realizacji ciągów fonicznych. Głównym zaś celem postępowania terapeutycznego jest polepszenie zrozumiałości wypowiedzi.
Zob. także: ANARTRIA, DYZARTRIA KOROWA, MOWA BEZŁADNA, MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE, OLIGOFAZJA, SLI
Literatura:
O. Jauer-Niworowska, J. Kwasiborska: Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009.
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
I. Gatkowska: Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012.
U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 235–242.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
