/SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W CZYTANIU I PISANIU, SPECYFICZNE ZABURZENIA CZYTANIA I PISANIA/
ang. developmental dyslexia
łac. dys- + lego ‘czytam’
Trudności w opanowaniu czynności czytania i pisania wynikające z parcjalnych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego – funkcji poznawczych i wykonawczych zaangażowanych w proces czytania i pisania, szczególnie funkcji percepcyjnych, motorycznych i ich integracji, oraz zaburzenia języka. Zakres trudności może być zróżnicowany, co pozwala diagnozować izolowane postaci zaburzeń: specyficzne trudności w czytaniu (dysleksję); specyficzne trudności w pisaniu – odnośnie do pisowni (dysortografię) oraz techniki pisania i poziomu graficznego pisma (dysgrafię). Rozróżnienie to uwzględnia Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD-10). Stosuje się w niej następujące terminy opisowe: F81.0. specyficzne zaburzenia czytania, F81.2. specyficzne zaburzenia ortografii, F82. specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych.
Termin dysleksja rozwojowa jest tożsamy z terminem dysleksja wrodzona. Oznacza on zaburzenia ujawniające się na etapie nabywania umiejętności czytania i pisania. Termin dysleksja nabyta odnosi się natomiast do zaburzeń występujących w późniejszym czasie i oznaczających utratę opanowanych uprzednio umiejętności. Podobnie jak etiologia dysleksji rozwojowej (przyczyny pierwotne) nie została jeszcze w pełni zbadana (wskazuje się na neurobiologiczne podłoże dysleksji rozwojowej, jej polietiologię), tak samo patomechanizm zaburzenia (przyczyny wtórne) nadal pozostaje przedmiotem badań. Trudności rozpoznawane jako dysleksja rozwojowa określa się mianem specyficznych, wskazując tym samym, że występują one u osób o prawidłowym rozwoju umysłowym.
W perspektywie logopedycznej dysleksja rozwojowa jest postrzegana jako zaburzenie komunikacji językowej. Jest to zaburzenie komunikacji pisemnej, w swych uwarunkowaniach często bardzo ściśle powiązane z zaburzeniem bądź opóźnieniem rozwoju mowy dziecka – zakłóconym opanowywaniem kompetencji i sprawności językowych (w szczególności fonologiczno-fonetycznych, ale także morfologicznych, leksykalnych, syntaktycznych i odnoszących się do struktury tekstu).
Dysleksję rozwojową rozpoznaje się na etapie opanowywania czynności czytania i pisania; symptomy parcjalnych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego często obserwuje się przed podjęciem nauki szkolnej (syndrom ten określa się mianem ryzyka dysleksji).
W diagnozie różnicowej dysleksji rozwojowej należy wykluczyć takie jednostki jak: dysleksję i aleksję (R48.0), agrafię (R48.8), trudności w czytaniu i pisaniu w giełkocie, trudności w czytaniu i pisaniu spowodowane wadami słuchu i wzroku oraz uszkodzeniami narządu ruchu, trudności w czytaniu i pisaniu w upośledzeniu umysłowym, trudności w czytaniu i pisaniu wynikające z całościowych zaburzeń rozwojowych, trudności w czytaniu i pisaniu zależne od zaburzeń emocjonalnych (F98), pseudodysleksję (trudności w czytaniu i pisaniu będące skutkiem zaniedbania środowiskowego, braku motywacji do nauki szkolnej czy też nieadekwatnego procesu nauczania).
Symptomatologia dysleksji rozwojowej dotyczy:
- zaburzeń czynności czytania w zakresie techniki, tempa, poprawności czytania oraz rozumienia czytanego tekstu,
- zaburzeń czynności pisania w aspekcie poprawności ortograficznej i interpunkcyjnej (zastępowanie, opuszczanie, dodawanie, zmiana kolejności liter, sylab, wyrazów oraz znaków interpunkcyjnych),
- zaburzeń czynności pisania w aspekcie graficznym (błędy graficzne, wolne tempo pisania).
W ujęciu profilaktycznym – w odniesieniu do dysleksji rozwojowej – rolą logopedy jest stymulowanie rozwoju funkcji językowych u dzieci i usprawnianie funkcjonowania językowego w przypadkach zaburzeń mowy (w celu przeciwdziałania ujawniającym się deficytom). Do zadań logopedy należy również rozpoznawanie symptomów zaburzeń innych funkcji leżących u podłoża czynności czytania i pisania na etapie przed rozpoczęciem nauki szkolnej przez dziecko oraz w początkowych latach edukacji.
W ujęciu diagnostycznym domeną logopedy (jako członka zespołu specjalistów dokonujących diagnozy dysleksji rozwojowej) jest ocena rozwoju mowy dziecka, rozpoznanie objawów zaburzeń w tym zakresie i ustalenie ich prawdopodobnych przyczyn.
W ujęciu terapeutycznym logopeda podejmuje, zgodnie z posiadanymi kompetencjami zawodowymi, działania usprawniające, w szczególności w zakresie rozwoju językowego dziecka.
Literatura:
M. Bogdanowicz: Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Gdańsk 2003.
A. Domagała, U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dysleksji rozwojowej (Specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci), „Logopedia” 2008, t. 37, s. 116–125.
Diagnoza dysleksji. Najważniejsze problemy, red. G. Krasowicz-Kupis, Gdańsk 2009.
