ang. dysfunction, niem. Dysfunktion
Pod pojęciem dysfunkcji rozumie się zaburzone czynności fizjologiczne dotyczące nieprawidłowego: połykania, ssania, żucia, mowy oraz nieprawidłowej pozycji dziecka podczas snu. W klasyfikacji ortodontycznej dysfunkcje należą do czynników miejscowych, wywołujących wady zgryzu. W kształtowaniu wad zgryzu istotną rolę odgrywa pozycja dziecka podczas snu i karmienia. Płaskie ułożenie dziecka do snu, na niewielkim podwyższeniu, sprzyja prawidłowemu rozwojowi narządu żucia. Zbyt wysokie układanie dziecka (w pozycji wentralnej) powoduje wysunięcie do przodu zarówno języka, jak i żuchwy. Może się to przyczynić do powstania wad doprzednich. Odwrotna sytuacja ma miejsce, gdy dziecko jest układane z głową odgiętą ku tyłowi (w pozycji dorsalnej). Takie ułożenie głowy powoduje przesuwanie żuchwy wraz z językiem do tyłu, co skutkuje otwieraniem ust podczas snu i sprzyja kontaktowi wargowo-zębowemu pomiędzy wargą górną a dolnymi zębami. Są to czynniki powodujące powstawanie wad dotylnych.
Dysfunkcja połykania (połykanie trzewne, infantylne lub przetrwały niemowlęcy typ połykania) polega na wykonywaniu tej czynności z językiem wsuniętym pomiędzy wały dziąsłowe. W przypadku dzieci starszych i dorosłych odbywa się to z językiem wciskającym się między zęby (najczęściej sieczne). Możliwe jest też połykanie z umiejscowieniem języka pomiędzy zębami trzonowymi (dotyczy to przeważnie zgryzu otwartego częściowego bocznego). Połykanie infantylne jest czynnością fizjologiczną do około 18. miesiąca życia i w tym okresie powinno być zastąpione przez połykanie somatyczne (dojrzałe). Przetrwały infantylny typ połykania może doprowadzić do powstania zgryzu otwartego, krzyżowego lub tyłozgryzu.
Dysfunkcja oddychania. Prawidłowy tor oddychania (przez nos) wpływa na właściwy rozwój całej twarzy. Powietrze, podczas przechodzenia przez nos, ulega oczyszczeniu, ogrzaniu i nawilżeniu. Oddychanie przez usta powoduje częste zmiany próchnicowe i infekcje górnych dróg oddechowych. Stale otwarte usta doprowadzają do hipotonii warg i policzków. Brak równowagi w funkcjonowaniu mięśni języka, policzków i warg doprowadza do obniżenia pozycji języka z jego położenia fizjologicznego (przy podniebieniu). Powietrze pobierane nosem powoduje masaż dna jamy nosowej i w sposób bezpośredni przyczynia się do poprzecznego rozrostu kości szczęki. Zapobiega to powstawaniu podniebienia gotyckiego.
Dziecko oddychające przez usta jest niedotlenione, blade, mało aktywne, wykazuje objawy nadmiernej męczliwości, niespokojnie śpi. Brak przepływu powietrza przez nos powoduje zwężenie szczęki, tyłozgryz lub tyłożuchwie, protruzję siekaczy górnych, zgryz krzyżowy boczny oraz stany zapalne w przednim odcinku szczęki. Twarz dziecka ma charakterystyczny tępy wygląd, określany w literaturze jako facies adenoidea.
Rozróżnia się dwa typy oddychania przez usta: oddychanie nawykowe (80% wszystkich ustnych torów oddechowych) i oddychanie uwarunkowane organicznie – konstytucjonalne (20%), związane z nieprawidłową budową anatomiczną. Jeśli oddychanie jest nawykowe, można od razu zacząć leczenie ortodontyczne. Najważniejsze przyczyny anatomiczne powodujące dysfunkcję oddychania to: skrzywienie przegrody nosa, polipy, przerost migdałków podniebiennych i migdała trzeciego. Znaczny przerost migdałków podniebiennych powoduje zwężenie cieśni gardzieli, co w istotny sposób ogranicza możliwość oddychania przez nos. Dziecko, starając się oddychać nosem, wykonuje ruchy doprzednie żuchwy, co ściąga łuki podniebienno-gardłowe i podniebienno-językowe wraz z podniebieniem miękkim do dołu, ułatwiając w znacznym stopniu oddychanie przez nos. Wysuwanie żuchwy do przodu jest więc wyrazem kompensacji, która doprowadza do powstania przodozgryzu i przodożuchwia.
Dysfunkcja warg. Kompetencja warg jest terminem określającym taką ich długość, aby przy oddychaniu przez nos i połykaniu mogły być domknięte oraz szczelne. Powinno to zachodzić bez wysiłku i napięcia mięśniowego, który przy wargach niekompetentnych jest widoczny pod postacią marszczenia okolicy bródki oraz takiego rozciągnięcia warg, że układają się one na kształt cienkich kresek. Koniec języka podczas połykania powinien układać się za szyjkami zębów siecznych górnych (przy podniebieniu), zęby zaś pozostają lekko rozchylone, a dno jamy ustnej lekko uniesione. Długość i szczelność warg ma duże znaczenie w pierwszej fazie połykania, gdzie stanowią one przednie uszczelnienie jamy ustnej.
Dysfunkcja żucia. Żucie miękkich, mocno przetworzonych pokarmów nie sprzyja naturalnemu procesowi wzrostu kości. Doprowadza to w konsekwencji do zwężenia obuszczękowego i stłoczeń zębów w obrębie szczęki i żuchwy. Powoduje to jednocześnie zaleganie pokarmów i tworzenie osadów, doprowadzając do powstania zapaleń błony śluzowej jamy ustnej, szybko postępującej próchnicy i przedwczesnej utraty zębów. Żucie jednostronne może prowadzić do powstania zgryzu krzyżowego i dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych.
Literatura:
Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy dentystów, red. I. Karłowska, Warszawa 2009.
Wpływ wad wrodzonych i nabytych części twarzowej czaszki na mowę, red. T. Matthews-Brzozowska, B. Kawala, Wrocław 2010.
