DYFTONG

/DWUGŁOSKA/

Układ dwóch samogłosek wyraźnie różniących się barwą, które są wymawiane w obrębie tej samej sylaby i z których tym samym tylko jedna jest zgłoskotwórcza (np. sauna, pseudonim). Skoro dyftongi występują w strukturze jednej sylaby, nie można uznać za dyftongiczne ciągi samogłosek na granicy morfologicznej w obrębie wyrazu (czyli np. w wyrazie dookoła). Dyftong można również określić jako jedną samogłoskę o dwóch szczytach artykulacyjnych i akustycznych, z których jeden jest silniejszy i donioślejszy, a drugi słabszy. W czasie realizacji segmentu słabszego następuje mocne ograniczenie otwarcia jamy ustnej, w konsekwencji traci on barwę samogłoskową i przybiera brzmienie [i] lub []. W pisowni dyftong zwykle ma postać dwóch samogłosek.

Niektóre klasyfikacje oprócz dyftongów mających charakter opadający (zgłoskotwórczy charakter ma pierwszy z dwóch elementów, np. ai, a– sonorność mocna na początku artykulacji maleje) uznają również dyftongi wznoszące się (zgłoskotwórczy jest element drugi, np. ia, u̯a – sonorność słabsza na początku artykulacji rośnie), a także dyftongi chwiejne (oba elementy mają mniej więcej taki sam stopień otwarcia jamy ustnej i poziom sonorności, np. oe). Za dyftongiczne uznaje się także dwusegmentowe realizacje samogłosek nosowych, w trakcie których wytwarzane są dwa elementy o zróżnicowanej barwie, wynikającej z różnego stopnia otwarcia jamy ustnej (np. ou̯, eu̯).

Dyftongiczna realizacja samogłoskowa jest zjawiskiem o wiele silniejszym w gwarach niż w polszczyźnie ogólnej – dyftongi występują w wielu pozycjach właściwych monoftongom w systemie języka ogólnopolskiego.

Literatura:

L. Dukiewicz, I. Sawicka: Fonetyka i fonologia, Kraków 1995.

Z. Kempf: Czy są dyftongi w polszczyźnie?, „Język Polski” 1960, z. 3.

H. Koneczna: Charakterystyka fonetyczna języka polskiego, Warszawa 1965.

A. Nagórko: Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa 2010.

B. Wierzchowska: Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.