ang. oral sounds
Rodzaj dźwięków tworzonych w torze głosowo-artykulacyjnym, które posiadają rezonans ustny. Jeśli przyjmiemy, że głoska jest realizacją fonemu, to można wskazać, że jednym z rodzajów dźwięków ustnych są głoski ustne będące realizacjami określonych fonemów. Inne zaś, w różnym zakresie zbliżone do głosek polskiego systemu fonetyczno-fonologicznego, obserwuje się u niemowląt wytwarzających rozmaite dźwięki w torze głosowo-artykulacyjnym (np. podczas głużenia). Odgrywają one ważną rolę w drodze dziecka „od krzyku do głoski w wyrazie niosącym znaczenie”.
Mechanizm powstawania dźwięków ustnych wiąże się z oddzieleniem jamy ustnej od nosowej za pomocą zwarcia podniebienno-gardłowego, przy czym stopień przylegania podniebienia do tylnej ściany gardła jest różny w zależności od głoski, a samo zwarcie może mieć różną postać (M. Hortis-Dzierzbicka: Nasofiberoskopia w ocenie zastosowania płata gardłowego w niewydolności podniebienno-gardłowej u pacjentów z rozszczepem podniebienia, Warszawa 2004, s. 17–18, 30).
Elementy, które biorą udział w oddzieleniu jamy ustnej od nosowej podczas artykulacji, określane są różnie, np. zwierający pierścień gardłowy, zwieracz podniebienno-gardłowy, zwarcie podniebienno-gardłowe. Współcześnie używa się raczej terminu zwieracz podniebienno-gardłowy. W jego skład wchodzą mięśnie podniebienia miękkiego oraz tylnej i bocznych ścian gardła górnego. Podniebienie miękkie składa się z pięciu par mięśni (dźwigacz podniebienia miękkiego, napinacz podniebienia miękkiego, mięsień podniebienno-gardłowy, mięsień podniebienno-językowy oraz mięsień języczka). Jak wynika z literatury, w oddzielaniu jamy ustnej od nosowej dyskusyjny jest udział wału Passavanta (uwypuklenie tkanek miękkich na tylnej ścianie gardła), który powstaje u niektórych osób podczas mówienia.
W zależności od stopnia udziału w zwarciu podniebienno-gardłowym podniebienia miękkiego, bocznych ścian gardła i tylnej ściany gardła z wałem Passavanta wyróżnia się cztery rodzaje zwarcia podniebienno-gardłowego: czołowy, strzałkowy, okrężny, okrężny z wałem Passavanta (M. Hortis-Dzierzbicka: Nasofiberoskopia w ocenie zastosowania płata gardłowego w niewydolności podniebienno-gardłowej u pacjentów z rozszczepem podniebienia, Warszawa 2004, s. 17–18, 30). W uzyskaniu prawidłowego rezonansu głosek ustnych istotne znaczenie ma także głębokość gardła.
Literatura:
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1992.
Z. Pawłowski: Foniatryczna diagnostyka wykonawstwa emisji głosu śpiewaczego i mówionego, Kraków 2005.
D. Ostaszewska, J. Tambor: Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Katowice 1997.
M. Hortis-Dzierzbicka: Nasofiberoskopia w ocenie zastosowania płata gardłowego w niewydolności podniebienno-gardłowej u pacjentów z rozszczepem podniebienia, Warszawa 2004.
B. Rocławski: Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, psychologów i logopedów, Gdańsk 2001.
