/DYSARTRIA KOROWA, DYZARTRIA APRAKSYJNA POSTCENTRALNA, DYSARTRIA APRAKSYJNA POSTCENTRALNA, DYZARTRIA APRAKSYJNA PREMOTORYCZNA, DYSARTRIA APRAKSYJNA PREMOTORYCZNA, DYZARTRIA KORTYKALNA, DYSARTRIA KORTYKALNA/
ang. cortical dysarthria
grec. dys ‘zaburzenie’ + arthron ‘artykulacja’
Typ dyzartrii wyróżniony w przyczynowej klasyfikacji tego zaburzenia, uwzględniającej miejsce uszkodzenia układu nerwowego. Przyczyna dyzartrii korowej leży w uszkodzeniu okolicy ruchowej kory mózgowej – pól 4, 6, 8, 44 według Korbiniana Brodmanna. Obustronne uszkodzenia pól powodują porażenie odpowiedniego narządu mówienia; patologiczne zjawiska strukturalne w obrębie jednej półkuli prowadzą do nieznacznego obniżenia jego ruchliwości. Ww. dysfunkcje, objawiając się niedowładem mięśni artykulacyjnych, utrudniają wydobywanie głosu, czego konsekwencją są zniekształcenia cech prozodycznych wypowiedzi oraz dyskoordynacje oddechowe. Cechą tego rodzaju dyzartrii, pozwalającą na poziomie objawów odróżnić go od innych typów tego zaburzenia, są trudności, jakie pacjent napotyka podczas realizacji bardziej złożonych elementów języka – wyrazów, fraz, zdań. Wypowiadanie prostych fonotaktycznie całości (na poziomie sylab, wyrazów) nie nastręcza choremu trudności.
Sens wyodrębniania ww. wymienionej jednostki nozologicznej jest poddawany w wątpliwość, mimo terapeutycznych konsekwencji w zakresie doboru procedury i strategii postępowania logopedycznego adekwatnych do tego zaburzenia. Wątpliwość taksonomiczna wynika z faktu, iż uszkodzenia korowych ośrodków ruchowych są uznawane częściej za przyczynę afazji, czyli zaburzenia rzutującego na funkcję programującą, a nie wykonawczą mowy, która jest cechą definicyjną dyzartrii. Klasyczny podział na afazję i dyzartrię został zatarty na skutek wyodrębnienia dwóch nieprototypowych taksonomicznie jednostek nozologicznych: podkorowej afazji ruchowej i właśnie dyzartrii korowej. Granice między jednostkami stały się jeszcze bardziej względne, gdy udowodniono zaangażowanie struktur podkorowych mózgowia zarówno w mechanizmy wykonawcze, jak i językowe. Ponadto neuroobrazowe badania przyczyn i symptomów afazji wykazały uszkodzenia struktur podkorowych mózgu (jąder podkorowych i torebki wewnętrznej), wpływających na artykulację. Z kolei artykulacja bardziej złożonych fonotaktycznie całości wypowiedzeniowych jest funkcją kory mózgowej, planującej dłuższe wypowiedzi – zakłócone realizacyjnie w dyzartrii korowej.
Diagnoza różnicowa dyzartrii korowej i podkorowej afazji ruchowej dokonywana jest współcześnie w ramach dwóch, przeciwstawnych stanowisk. Zgodnie z pierwszym, propagowanym przez Olgę Jauer-Niworowską, kluczowy dla diagnozy różnicowej wymienionych zaburzeń jest proces programowania mowy. Dyzartria, w przeciwieństwie do afazji, nie rzutuje na przebieg dwóch pierwszych etapów budowania wypowiedzi – motywacji i myślenia słownego z planowaniem językowym (cztery podstawowe etapy budowania wypowiedzi to: motywacja, myślenie słowne i planowanie językowe, planowanie ruchów mownych, mówienie, czyli wykonywanie ruchów mownych). Stanowisko drugie, propagowane przez Annę Siudak, uwzględnia w procesie dyferencjacji podobnych etiologicznie i objawowo zakłóceń komunikacji językowej rolę funkcji poznawczych pacjenta, które najczęściej są zaburzone w afazji – będąc jedną z determinant dezintegracji systemu językowego – a nie stwierdza się ich u chorych z dyzartrią. Rozpad systemu językowego w afazji wynika z obniżenia możliwości poznawczych pacjenta, które jest wynikiem uszkodzenia mózgowia, tak samo jak afazja. W dyzartrii korowej natomiast potencjalnie występujące deficyty psychiczne są zawsze wtórne wobec problemów realizacyjnych.
Dwa modele różnicowania dyzartrii korowej i podkorowej afazji ruchowej, mimo odmiennej orientacji metodologicznej, nie wykluczają się wzajemnie. Uwzględnienie obu grup czynników (oceny poszczególnych etapów programowania mowy oraz analizy zdolności poznawczych pacjenta) daje pełny, etiologiczno-objawowy obraz obu zaburzeń, umożliwiając ich jednoznaczne odróżnianie.
Zob. także: DYZARTRIA, AFAZJA PODKOROWA RUCHOWA
Literatura:
O. Jauer-Niworowska: Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych, Warszawa 2009.
U. Mirecka: Standard postępowania logopedycznego w przypadku dyzartrii, „Logopedia” 2008, t. 37, s. 235–242.
A. Siudak: Między dyzartrią korową a podkorową afazją ruchową, [w]: Nowa Logopedia, t. 3, Diagnoza różnicowa zaburzeń komunikacji językowej, red. M. Michalik, A. Siudak, Z. Orłowska-Popek, Kraków 2012, s. 345–363.
J. Surowaniec: Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, Kraków 1999.
Dyzartria. Teoria i praktyka, red. Z. Tarkowski, Lublin 1999.
