/DYSLALIA MECHANICZNA, DYSLALIA MOTORYCZNA, DYSLALIA OBWODOWA/
ang. dysglossia,
niem. Dysglossien,
fr. dysglossie,
ros. дисглоссия
grec. dys- ‘zaburzenie’, glõssa ‘język jako organ anatomiczny, język jako organ mowy, mowa’
Zaburzenie mowy związane z brakiem lub niedowładem sprawności realizacyjnych; niewłaściwa realizacja fonemów; zaburzenie realizacji fonemów, które wynika z anomalii tkwiących w budowie narządów artykulacyjnych; zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności; zaburzenie artykulacji w następstwie obwodowego uszkodzenia narządów artykulacji, takich jak nerwy, mięśnie lub inne części narządów artykulacyjnych.
Nieprawidłowości anatomiczne prowadzą do kompensacyjnych wyrównawczych ruchów narządów artykulacyjnych i zmienionych wzorców ruchowych, co może przypominać deformację (dyslalię właściwą). Nie każda anomalia warg, języka, zgryzu czy podniebienia uniemożliwia poprawną artykulację. Wpływ na to ma sprawność ruchomych narządów mowy oraz stopień anomalii anatomicznej.
Dysglosje dzieli się według następujących kryteriów:
-
uszkodzonego narządu artykulacji, który wpływa na zaburzenie artykulacji: wargowa, zębowa, żuchwowa, szczękowa, językowa, podniebienna, gardłowa, nosowa,
-
przyczyn: nerwowo-mięśniowa i mechaniczno-pochodna,
-
rodzaju wady rozwojowej (zapalenia, uszkodzenia, przebyte operacje itp.),
-
zaburzonych głosek.
Do najczęściej opisywanych należą następujące dysglosje:
-
wargowa (łac. dysglossia labialis) – powstaje na skutek uszkodzenia warg w wyniku rozszczepów, urazów, oparzeń, niedowładów (szczególnie nerwu VII) oraz skrócenia wędzidełka wargi górnej; objawia się zmienionym sposobem tworzenia spółgłosek wargowych, wargowo-zębowych oraz samogłosek w związku z niemożnością wysunięcia bądź cofnięcia warg,
-
zębowa = dentalna (łac. dysglossia dentalis) – powstaje na skutek nieprawidłowości uzębienia, u dzieci między I a II ząbkowaniem, po zaprotezowaniu, przy zmianach w środkowym odcinku twarzy w następstwie urazów i rozległych zabiegów chirurgicznych, w przypadku izolowanej wady zgryzu (rzadko, częściej w sytuacji współwystępowania z innymi przyczynami, np. niedosłuchem); najczęściej zaburzone są głoski dentalizowane (różne rodzaje seplenienia), rzadziej [t], [d], [n], [l]; przy znacznej progenii występuje międzyzębowość i nosowanie otwarte wskutek pociągania do przodu mięśni podniebienno-gardłowego i podniebienno-językowego, a także męczliwość w czasie mówienia; w wyniku przerostu migdałków podniebiennych zmienione mogą być czynności mięśni ustnych, co prowadzi do wysuwania się języka do przodu (seplenienie międzyzębowe i dozębne),
-
językowa = lingwalna (łac. dysglossia lingualis) – powstaje na skutek zmian w obrębie języka, wrodzonych lub nabytych; do zmian wrodzonych należą makroglosja, mikroglosja i ankyloglosja; zmiany nabyte są najczęściej następstwem urazów języka, akromegalii, oparzeń, zabiegów operacyjnych przeprowadzanych z powodu nowotworów, porażeń obwodowych języka jedno- lub obustronnego; może być zaburzona artykulacja wszystkich głosek, mowa jest trudno zrozumiała,
-
podniebienna = palatalna (łac. dysglossia palatalis) – najczęściej występuje na skutek rozszczepu podniebienia miękkiego i/lub twardego, rozszczepu podśluzówkowego, wrodzonego krótkiego podniebienia miękkiego, asymetrii podniebienia, blizn i ubytków nabytych wskutek urazów lub chorób, porażenia podniebienia miękkiego, upośledzenia czynności podniebienia miękkiego z powodu przerośnięcia migdałków czy występowania polipów; objawami są nosowanie otwarte, zamknięte lub mieszane oraz deformacje głosek (nawet wszystkich).
Zob. także: DYSLALIA, DYSLALIA (RÓŻNE RODZAJE), DYSLALIA (KLASYFIKACJE), MAKROGLOSJA, MIKROGLOSJA, PALATOLALIA
Literatura:
I. Styczek: Logopedia, Warszawa 1979.
A. Pruszewicz: Zaburzenia mowy i języka, [w:] Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, Warszawa 1992, s. 222–292.
S. Grabias: Mowa i jej zaburzenia, „Logopedia” 2000, t. 28, s. 7–36.
