/DAKTYLOLOGIA/
ang. dactylography, fr. dactylographie
grec. dáktylos ‘palec’, gráphein ‘pisać’, grapho ‘piszę’
Etymologicznie oznacza „pisanie palcami”. Jest to jedna z form komunikowania się z osobami niesłyszącymi, oparta na układach palców jednej lub obydwu dłoni. W wielu krajach używane jest określenie daktylologia. Po raz pierwszy zostało ono użyte we Francji po koniec XVIII wieku. Funkcjonująca na gruncie polskim nazwa daktylografia pojawiła się dopiero w latach 60. XX wieku.
W węższym rozumieniu daktylografia utożsamiana jest z alfabetem palcowym. Stanowi zestaw znaków przekazywanych w postaci określonych układów palców odpowiadających poszczególnym literom alfabetu. Każdej literze odpowiada znak wykonywany za pomocą palców. W alfabecie palcowym obowiązują zasady ortografii. Poszczególne układy prezentowane są na wysokości twarzy, odpowiednio po prawej lub lewej jej stronie. Synonimiczne używanie pojęć daktylografia i alfabet palcowy jest w praktyce bardzo powszechne.
W szerokim rozumieniu daktylografia traktowana jest jako system znaków manualnych, na który składają się: znaki alfabetu palcowego, znaki określające liczby, znaki działań arytmetycznych, znaki interpunkcyjne i znaki niektórych miar metrycznych. W tym ujęciu daktylografia to pojęcie o szerokim zakresie znaczeniowym, obejmujące cały zespół znaków przekazywanych palcami, spośród których alfabet palcowy stanowi element najbardziej podstawowy i o najdłuższych tradycjach.
Daktylografia ma bardzo bogatą historię. Niektóre źródła donoszę, że pierwsze alfabety palcowe zaczęły powstawać już w starożytności. Hipotezy te nie zostały jednak naukowo udowodnione. Sprawdzone informacje pozwalają datować początki daktylografii na XII wiek. Ślubujący milczenie mnisi cystersi porozumiewali się alfabetem palcowym, który utworzyli na własny użytek. Pierwsze dokładniejsze informacje i zachowane ilustracje alfabetów palcowych pochodzą jednak dopiero z XVI wieku, kiedy to alfabety palcowe zaczęto wykorzystywać w edukacji osób niesłyszących. Pierwszym krajem, w którym do nauczania niesłyszących wykorzystywano alfabet palcowy, była Hiszpania, a pierwszym nauczycielem posługującym się nim w swojej pracy dydaktycznej z głuchymi dziećmi był hiszpański zakonnik Pedro Ponce de Leon. Przejął on prawdopodobnie tę formę porozumiewania się z klasztorów, w których obowiązywała klauzula milczenia. Polski alfabet palcowy powstał w 1817 roku. Jego twórcą jest ks. Jakub Falkowski, założyciel pierwszej szkoły dla niesłyszących dzieci na ziemiach polskich – Instytutu Głuchoniemych w Warszawie. Pierwszy zapis polskiego alfabetu palcowego pochodzi z 1869 roku. Alfabet ten stosowany jest w Polsce do dziś, na przestrzeni lat ulegał tylko nieznacznym modyfikacjom.
Niezależna niegdyś od języka migowego daktylografia obecnie stanowi integralną część języków migowych. Jako element języka migowego wykorzystywana jest w następujących funkcjach: przekazywanie nazw własnych, nazw niemających ustalonych znaków ideograficznych bądź nieznanych rozmówcom, skrótów czy części wyrazów (przedrostków i przyrostków). W systemie językowo-migowym (język migowy w połączeniu z mową) za pomocą alfabetu palcowego przekazuje się końcówki fleksyjne. Daktylografia jako system niezależny od języka migowego może być stosowana w dydaktyce jako element wspomagający komunikację językową. Znajduje swoje zastosowanie również na terapii logopedycznej. Kojarzenie daktylografii z mową znane jest jako metoda rochesterska (Stany Zjednoczone) lub neooralizm (Związek Radziecki). Zwolennicy takiego podejścia dowodzą, że jednoczesne stosowanie alfabetu palcowego z mową poprawia jej zrozumiałość, stanowi środek ekspresji łatwy do opanowania dla dziecka niesłyszącego, ułatwia naukę odczytywania mowy z ust i przyspiesza nabywanie języka. Wskazywane mankamenty łączenia daktylografii z mówieniem to przede wszystkim brak możliwości synchronizacji pomiędzy przekazywaniem kolejnych liter w postaci znaków daktylograficznych a rytmem mowy opierającym się na sylabach (daktylografia odwzorowuje teksty litera po literze, odzwierciedla język pisany, odmienny od mówionego).
Literatura:
J. Baran: Daktylologia jako forma językowego porozumiewania się głuchych, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” z. 85, Prace Pedagogiczne IV, 1983, s. 111–122.
U. Eckert: Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących – surdopedagogika, [w]: Pedagogika specjalna, red. W. Dykcik, Poznań 1997, s. 149–168.
O. Périer: Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu. Aspekty medyczne, wychowawcze, socjologiczne i psychologiczne, Warszawa 1992.
