Czynniki szkodliwe, działające na płód nazywa się czynnikami ryzyka. Można dokonać ich usystematyzowania, biorąc pod uwagę okres działania.
Wśród czynników ryzyka okresu życia płodowego można wyróżnić:
-
choroby matki przebyte w czasie ciąży: choroby zakaźne (wirusowe), takie jak różyczka, grypa, nagminne zapalenie ślinianek, odra, ospa wietrzna, półpasiec, opryszczka zwykła; choroby pasożytnicze: toksoplazmoza, listerioza; choroby ogólne: cukrzyca, niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze, niewydolność oddechowa, choroby tarczycy, niedokrwistość ciężarnych,
-
brak witamin A, B2,
-
nieprawidłowe odżywianie się matki w czasie ciąży, picie alkoholu, palenie papierosów, przyjmowanie niektórych leków (sulfonamidów, chininy, talidomidu), narkotyków itp.,
-
promieniowanie jonizujące,
-
szkodliwe warunki pracy matki,
-
nawracające krwawienia z dróg rodnych,
-
niezgodność w grupach krwi AB0 i układu Rh,
-
wcześniactwo – czas trwania ciąży poniżej 37. tygodnia,
-
dystrofię wewnątrzmaciczną,
-
przenoszenie ciąży – powyżej 41. tygodnia,
-
zatrucie ciążowe z niewydolnością nerek,
-
choroby gruczołu tarczowego u matki,
-
nadmierną otyłość (nadwaga u matki powyżej 15 kg),
-
wywiad położniczy wskazujący na przedwczesne porody w przebytych ciążach, martwe płody, poronienia, ciąże mnogie, niewydolność szyjki macicy w poprzedniej ciąży.
Czynniki ryzyka z okresu okołoporodowego to:
-
nieprawidłowe ułożenie płodu,
-
poród kleszczowy,
-
poród z pomocą ręczną lub próżniociągiem,
-
niewspółmierność porodowa,
-
cesarskie cięcie,
-
nieprawidłowa, przedłużająca się ponad 20 godzin lub zbyt szybka akcja porodowa,
-
obecność zielonych wód płodowych,
-
znaczne niedotlenienie okołoporodowe,
-
uszkodzenia okołoporodowe (np. pęknięcia i złamania kości czaszki, krwawienia śródczaszkowe).
W okresie noworodkowym czynnikami ryzyka są między innymi:
-
znaczna hiperbilirubinemia,
-
napady drgawkowe, pobudzenie ruchowe i inne zaburzenia w pierwszych dniach życia,
-
waga urodzeniowa poniżej 2500 g,
-
zaburzenia oddychania, uporczywe wymioty, zapalenia opon mózgowych,
-
enzymopatie rodzinne: fenyloketonuria, galaktozemia,
-
aberracje chromosomalne – na przykład zespół Downa,
-
według Vaclava Vojty – obciążony wywiad rodzinny: występowanie wad wrodzonych układu centralnego w rodzinie, upośledzenie umysłowe, bliskie pokrewieństwo rodziców.
Vojta wyodrębnił dzieci obarczone ryzykiem anamnestycznym (niem. das anamnestische Risikokind) oraz ryzykiem symptomatycznym, czyli objawowym (niem. das symptomatische Risikokind).
O ryzyku anamnestycznym mówi się wtedy, gdy w wywiadzie stwierdza się zaistnienie powikłań w przebiegu ciąży lub porodu. Zgodnie z wykazem czynników ryzyka z okresu ciążowego, okołoporodowego oraz noworodkowego Heinza F.R. Prechtla (uzupełnionym przez Richarda Michaelisa) można określić poziom zagrożenia noworodka nieprawidłowościami rozwojowymi. Zagrożenie niskie stwierdza się, gdy noworodek jest obciążony jednym czynnikiem zagrożenia, przy obecności od 2 do 6 czynników mowa jest o zagrożeniu średnim, zaś wysokie notuje się przy 7 i więcej czynnikach (za: Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, t. 1, red. Cz. Szmigiel, W. Kiebzak, Kraków 2010, s. 119–120). Stwierdzenie wystąpienia czynników ryzyka na podstawie wywiadu chorobowego nie przesądza o przebiegu rozwoju dziecka. W przypadku ich obecności należy brać pod uwagę zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia u dziecka indywidualnych odchyleń od normy rozwojowej, jednakże brak takich czynników nie gwarantuje prawidłowego procesu rozwoju.
Ryzyko symptomatyczne stwierdza się podczas neurofizjologicznej oceny rozwoju dziecka, w przypadku wystąpienia objawów klinicznych wskazujących na nieprawidłowy rozwój psychomotoryczny. Neurokinezjologiczna diagnostyka metodą Vojty opiera się na ocenie motoryki spontanicznej dziecka (ile czynności potrafi wykonać dziecko, czy są one zgodne z wiekiem rozwojowym, jaka jest jakość ich realizacji), wybranych reakcji ułożeniowych (reakcja podciągania za rączki, zawieszenia brzusznego według Landaua, zawieszenia pachowego, wychylenia bocznego według Vojty, zawieszenia bocznego według Collis, zawieszenia pionowego według Peipera i Isberta, zawieszenia pionowego według Collis) oraz wybranych odruchów noworodkowych (bada się m.in. odruchy Babkina, Galanta, Rossolimo, odruchy chwytne dłoni i stóp, ssania, oczno-powiekowy, uszno-powiekowy).
Literatura:
I. Maroszyńska: Noworodek z grupy wysokiego ryzyka, [w:] Fizjoterapia w pediatrii, red. W. Kuliński, K. Zeman, Warszawa 2012, s. 41–45.
Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, t. 1, red. Cz. Szmigiel, W. Kiebzak, Kraków 2010.
B. Dołyk: Diagnostyka i terapia metodą Vojty we wczesnej interwencji. Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej, [w:] Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, red. B. Cytowska, B. Winczura, Kraków 2006, s. 209–220.
