/CZASOWNIKI ZDROBNIAŁE, CZASOWNIKI PIESZCZOTLIWE, HIPOKORYSTYKA ODSŁOWNE, HIPORISTICA CZASOWNIKOWE, CZASOWNIKI HIPOKORYSTYCZNE, CZASOWNIKI EKSPRESYWNE/
ang. diminutive verbs, niem. diminutive Verben, czes. slovesa zdrobnělá /slovesná deminutiva/
W polszczyźnie literackiej czasowniki nie ulegają zdrobnieniom. Szczególnym przypadkiem, kiedy dochodzi do tworzenia przez dorosłego mówcę czasowników deminutywnych, jest silnie nacechowana emocjonalnie sytuacja rozmowy dorosłego/opiekuna z małym dzieckiem. Najczęściej wykorzystywane formanty przy ich tworzeniu to: -ikać (śpikać ‘spać’), -ińciać (rozbawińciać się ‘rozbawić się’), -uchnać (papuchnać od papać ‘jeść’), -ulać (płakulać ‘płakać’), -ulkać (bawulkać się ‘bawić się’), -uniać (luluniać od lulać ‘spać’), -uńciać (śpiuńciać ‘spać’), -usiać (lulusiać od lulać), -uśkać (papuśkać od papać ‘jeść’), -k- (bujkać ‘huśtać’, tupkać ‘chodzić’). Ponieważ występują one głównie w drugiej osobie liczby pojedynczej i (rzadziej) w drugiej osobie liczby mnogiej trybu rozkazującego, przez niektórych autorów są określane jako verba defectiva, czyli czasowniki nietworzące wszystkich form koniugacyjnych.
Szczególną grupę wyrazów pełniących funkcje czasowników zdrobniałych stanowią nieodmienne struktury (często reduplikowane) z końcówką -u, np. amciu/amku/amu; buju; chlapu/chlapsiu/chlapku; ciapu/ciapku; kąpciu/kąpu/kąpiu/kąpku; myju/miju/myjku; papu;piciu/pićku/pijku/pitku; pisiu/piśku; plusku; tupu, które często są używane w literaturze dziecięcej.
Omawiany typ czasowników ma bardzo wyraźne zróżnicowanie regionalne. Stosunkowo często występują one w kaszubszczyźnie (czasniczi zdrobnioné), np. biéjkac, jickac, jickulkac, jickulac, sztupkac ‘iść’; jŏdkac, jédzkac, papkac ‘jeść’; róbkac ‘robić’; spatkac, żużkac ‘spać’.
Pewnym mankamentem dotychczas opublikowanych prac dotyczących czasowników zdrobniałych jest to, że ich autorzy, nie dysponując odpowiednim materiałem językowym, najczęściej nie podawali odpowiednich informacji na temat frekwencji tych czasowników oraz przykładów użyć w wypowiedziach konkretnych użytkowników języka.
Literatura:
S. Reczek: Deminutiva polskie. Charakterystyka, rozwój funkcji stylistycznej, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Rzeszowie. Nauki Humanistyczne” 1968, z. 3, s. 373–386.
E. Wrocławska: Kaszubskie czasowniki hipokorystyczne, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1974, t. 14, s. 121–125.
B. Kreja: Czasowniki zdrobniałe na -k- w dialektach polskich oraz w innych językach słowiańskich, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria V, Językoznawstwo, Warszawa 1978, s. 61–71.
S. Warchoł: Polskie czasowniki ekspresywne (na tle ogólnosłowiańskim), „Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego” 1979, vol. 21, nr 2, s. 71–78.
S. Milewski: Czasowniki deminutywne w mowie adresowanej do małych dzieci, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis 96. Studia Logopaedica IV. Język – kultura – edukacja”, red. L. Bednarczuk, S. Koziara, H. Pawłowska-Jaroń, E. Stachurski, Kraków 2011, s. 351–362.
