/BŁĄD SYNTAKTYCZNY/
ang. syntax error (syntactic error), niem. Syntaxfehler, fr. erreur syntaxique, ros. синтаксическая ошибка
psł. blǫdъ ‘niewłaściwe postępowanie’; składni-owy (od składnia)
Polega na naruszeniu normy składniowej danego języka, czyli nieświadomym używaniu wypowiedzeń o niepoprawnej budowie. Błędy składniowe mogą dotyczyć niewłaściwego połączenia składników wypowiedzenia prostego. Zdarza się to na przykład, gdy rzeczownik w związku rządu jest użyty w niewłaściwym przypadku, np. w bierniku zamiast w dopełniaczu: zażądać przeprosiny (zamiast zażądać przeprosin), w narzędniku zamiast w bierniku: ryzykować życiem (zamiast ryzykować życie), w celowniku zamiast w dopełniaczu: podobny roślinie (zamiast podobny do rośliny). Podobne błędy wynikają z niewłaściwego zastosowania rzeczowników z przyimkami, np. zabrać się za sprzątanie (zamiast do sprzątania), opierać się/oparty o program (zamiast na programie), w oparciu o coś (zamiast opierając się na czymś), napotkać na trudności (zamiast napotkać trudności), chodzić na boso (zamiast chodzić boso), albo z błędnego użycia konstrukcji bezprzyimkowej, np. odnośnie sprawy (zamiast odnośnie do sprawy).
Błędy składniowe to także niewłaściwe uzgadnianie form gramatycznych składników wypowiedzenia, np. Dwadzieścia dwie osoby było poszkodowanych (zamiast były poszkodowane), Wujostwo wyjechało (zamiast wyjechali), Dziewczynka i jej pies bawiły się (zamiast bawili się), Misie w ZOO ładnie się bawili (zamiast bawiły). Kolejny typ błędu składniowego polega na niepotrzebnym wstawianiu czasownika posiłkowego do zdania, np. Widzowie wydawali się być rozczarowani (zamiast Widzowie wydawali się rozczarowani), Żywność zdaje się być za droga (zamiast Żywność zdaje się za droga).
Błędy składniowe wynikają również z niewłaściwego konstruowania wypowiedzeń złożonych. Mogą to być błędne konstrukcje z imiesłowami przysłówkowymi, np. Zastanawiając się, wpadła mi do głowy pewna myśl (zamiast Gdy się zastanawiałem, wpadła mi do głowy pewna myśl), Podsumowując, rzecz wygląda następująco (zamiast Podsumowując, można powiedzieć, że rzecz wygląda następująco), Wchodząc do pokoju, rozejrzał się wkoło (zamiast Wszedłszy do pokoju, rozejrzał się wkoło). Możliwe są błędy polegające na niewłaściwym użyciu spójników lub zaimków względnych, np. Koncert odbędzie się nie we wtorek, a w środę (zamiast Koncert odbędzie się nie we wtorek, ale/lecz w środę) czy To była ta ulica, jakiej szukałem (zamiast To była ta ulica, której szukałem).
Błędy składniowe polegają też na tworzeniu zawiłych (niezrozumiałych) czy też wieloznacznych wypowiedzeń, np. Piłkarzom nic nie wychodziło, co widzowie kwitowali gwizdami, a przy tym nie przykładali się do gry, mimo nielicznych sytuacji podbramkowych, krótko mówiąc, z boiska wiało nudą, wielu wiernych kibiców opuszczało stadion przed końcem, aż sędzia zakończył ten marny spektakl.
Zob. także: BŁĄD JĘZYKOWY, BŁĄD GRAMATYCZNY, SKŁADNIA
Literatura:
A. Markowski: Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005.
H. Jadacka: Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005.
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2002.
ABC… polskiej gramatyki. Leksykon szkolny, opr. J. Kwiek-Osiowska, Kraków–Warszawa 1982.
