/APRAKSJA ORALNA, AGNOZJA SOMESTETYCZNA, MUTYZM AKINETYCZNY, APRAKSJA KINESTETYCZNA, APRAKSJA KINETYCZNA/
ang. apraxia of speech, oral apraxia
grec. pràksis ‘działanie, czynność’, a- ‘brak’
Zaburzenia inicjowania, planowania i kontrolowania dowolnych ruchów w obrębie artykulatorów. Apraksja mowy może mieć zróżnicowaną symptomatykę ze względu na lokalizację uszkodzenia mózgu.
Przy uszkodzeniu przyśrodkowych powierzchni płatów czołowych, obejmującym zakręt obręczy (łac. gyrus cinguli), np. w wyniku urazu głowy lub w uszkodzeniach przednich tętnic mózgowych, może wystąpić adynamia powodująca zniesienie lub znaczne ograniczenie i zubożenie dowolnych czynności ruchowych. Pomimo braku niedowładów lub zaburzeń czucia chory nie jest aktywny w żadnej sferze. Ten rodzaj akinetyczności w zakresie mowy określa się mianem mutyzmu kinetycznego, występuje on w zaawansowanych stadiach procesów neurodegeneracyjnych i dezintegracyjnych. W nielicznych przypadkach czynności ruchowe dowolne są wykonywane, lecz w sposób powolny i na skutek ciągłej stymulacji z zewnątrz.
Uszkodzenie okolicy zaśrodkowej w obrębie lewej półkuli mózgu (wieczka ciemieniowego – łac. operculum frontoparietale) doprowadza do apraksji kinestetycznej aparatu artykulacyjnego, w wyniku czego chory nie może nadać poszczególnym narządom artykulacyjnym odpowiedniego ułożenia, by wyartykułować określone głoski (agnozja somestetyczna). Trudności dotyczą realizowania przede wszystkim tych dźwięków mowy, które mają zbliżone wzorce układów artykulacyjnych, stąd w mówieniu mogą pojawiać się parafazje głoskowe, np. zamiast p → b, n → d itp., typowe dla afazji motorycznej kinestetycznej.
W związku z uszkodzeniami w obrębie lewej okolicy przedruchowej może wystąpić apraksja kinetyczna, kiedy artykulacja poszczególnych dźwięków jest zachowana (inaczej niż w apraksji kinestetycznej), lecz chory traci możliwość płynnego przechodzenia od jednego układu artykulacyjnego do kolejnego, co powoduje zakłócenia w realizacji motorycznego wzorca wyrazu i zdania oraz objawia się zaburzeniem płynności mowy – skandowaniem i perseweracjami słów w samodzielnym mówieniu i głośnym czytaniu – a także zaburzeniami w samodzielnym pisaniu – zmianą kolejności liter w wyrazie (paragrafie literowe), perseweracjami wyrazów. Objawy te są typowe dla afazji motorycznej kinetycznej.
W przebiegu ogólnomózgowych i postępujących schorzeń neurologicznych (choroby neurodegeneracyjne i zespoły dezintegracyjne) apraksja mowy może rozwijać się powoli, a wraz z narastaniem uszkodzeń mózgu może przybierać kolejne formy nasilających się objawów tego zaburzenia.
Literatura:
J.D. Fix: Neuroanatomia, Wrocław 1997.
A. Longstaff: Neurobiologia, Warszawa 2002.
A.R. Łuria: Podstawy neuropsychologii, Warszawa 1976.
G.N. Martin: Neuropsychologia, Warszawa 2001.
E.M. Szepietowska, H. Misztal: Zaburzenia dowolnych czynności ruchowych – apraksje, [w]: Podstawy neuropsychologii klinicznej, red. Ł. Domańska, A.R. Borkowska, Lublin 2009, s. 233–247.
