Antycypacją w fonetyce nazywane są przedwczesne ruchy artykulacyjne, wcześniejsze wystąpienie jakiejś cechy artykulacyjnej w toku mownym. Rozróżnia się antycypacje okazjonalne, mogące się pojawić w mowie poszczególnych osób (np. gdyby ktoś powiedział żależy zamiast zależy – wyprzedzenie dziąsłowości w nagłosie pod wpływem ż występującego w końcowej sylabie) oraz antycypacje utrwalone w języku, które wykrywane są w trakcie badań etymologicznych (np. tęskny z pierwotnego teskny, z nosowym ę pod wpływem następującego w drugiej sylabie n, czyli z antycypacji nosowości).
Antycypacją w składni nazywane jest podwajanie podmiotu lub dopełnienia (nominativus antecedens, nominativus pendens) w postaci zaimka anaforycznego lub osobowego (czasem rzeczownika), użytego na początku zdania i powtórzonego wewnątrz tego samego zdania, np. „Ten człowiek, on potem zasłabł” (antycypacja podmiotu), „Ja mu pogrożę, temu łobuzowi” (antycypacja dopełnienia dalszego). W języku polskim antycypacja składniowa jest archaizmem udokumentowanym w zabytkach średniowiecznych, jednak współcześnie charakterystyczna jest tylko dla polszczyzny mówionej.
Literatura:
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993.
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994.
