/KRÓTKIE WĘDZIDEŁKO JĘZYKA; ARCH. PRZYROŚNIĘCIE JĘZYKA, PRZYROŚNIENIE J., NIERUCHAWOŚĆ J./
ang. ankyloglossia /tongue-tie/, niem. Ankyloglosson /Ankyloglossie, Ankyloglossum; arch. Ancyloglosson/, fr. L'ankyloglossie, ros. анкилоглоссия /короткая уздечка языка/
ze st.-gr.: ancyle /ή αγχυλη – wygięcie, zgięcie/, ancylosis /ή αγχυλωσις – sztywność, bezruch/ oraz glossa /ή γλωσσα – język (anat.)/
Wrodzone zaburzenie rozwojowe w jamie ustnej, spowodowane przez wędzidełko językowe, którego budowa ogranicza ruchomość przedniej i środkowej części języka w rozwoju osobniczym od okresu płodowego. Bardzo rzadką przyczyną ankyloglosji jest częściowe lub całkowite zespolenie języka z dnem jamy ustnej. Obie przyczyny są wynikiem niedostatecznej apoptozy w embrionalnym procesie oddzielania się języka od dna jamy ustnej. Wędzidełko języka – fałd tkankowy pomiędzy dnem jamy ustnej a dolną powierzchnią języka i w łączności z przegrodą pośrodkową języka – jest pozostałością embriologiczną, która nie spełnia żadnej użytecznej funkcji, ale może upośledzać funkcje istotne dla rozwoju osobniczego. Upośledzenie funkcji języka polega na ograniczeniu zakresu i sprawności wykonywania ruchów, zwłaszcza ruchów wysuwania języka ku przodowi, ku górze, miseczkowania i perystaltycznych. Rodzaj i stopień ograniczenia ruchów zależą od grubości i sztywności wędzidełka, długości jego zespoleń z dolną powierzchnią języka i dnem jamy ustnej oraz długości wolnego fałdu – ograniczenia są tym poważniejsze, im grubsze jest wędzidełko, jego przyczepy dłuższe, a wolny fałd krótszy. Szczególna postać ankyloglosji jest spowodowana przez tzw. tylne krótkie wędzidełko języka (łac. a. posterior), które silnie przytrzymuje środkową część trzonu języka. Znaczenie podśluzówkowych przyczepów tylnego krótkiego wędzidełka ujawnia się przy badaniu palpacyjnym podczas prób wysunięcia języka ku przodowi i ku górze.
Częstość występowania funkcjonalnie istotnego wędzidełka języka, czyli ograniczającego normalne ruchy języka, ocenia się u noworodków na ogół w zakresie 3–4%, a w polskiej populacji na 3%. Występowanie tej anomalii jest częste w niektórych rodzinach i znacząco częstsze u chłopców niż u dziewczynek (M : F = 2,3 : 1 w polskiej populacji). Częstość występowania funkcjonalnie istotnego wędzidełka języka w kolejnych grupach wiekowych ocenia się jako znacznie wyższą, gdy jako kryterium rozpoznania przyjmuje się wadę wymowy zależną od krótkiego wędzidełka języka (dyslalię ankyloglosyjną). W toku rozwoju zmienia się bowiem rodzaj funkcji upośledzonej przez krótkie wędzidełko języka: w okresie noworodkowym i niemowlęctwie upośledzoną funkcją jest ssanie piersi, w dzieciństwie – rozwój mowy, a w okresie młodzieńczym niemożliwe jest sprawne wykonywanie czynności specyficznych dla pewnych zawodów.
W okresie noworodkowym zaburzenie mechanizmu ssania piersi może prowadzić do urazów brodawek sutkowych matki, co z powodu bólu może być powodem odstawienia niemowlęcia od piersi ze wszystkimi niekorzystnymi następstwami karmienia sztucznego. Krótkie wędzidełko języka wpływa też w toku rozwoju twarzoczaszki na budowę jamy ustnej i może doprowadzić do wad zgryzu z dalszymi konsekwencjami. W okresie rozwoju mowy niepełna ruchomość języka powoduje i utrwala nieprawidłową wymowę głosek. W języku polskim dotyczy to przede wszystkim realizacji głosek [r, š, ž, č, , ś, ź, ć, , ń, , s, z, c, , l, t, d, n], co może prowadzić do trudności rozumienia mowy przez słuchacza i do następstw w sferze komunikacji społecznej oraz rozwoju osobowości. Ograniczenia ruchomości języka utrudniają też higienę jamy ustnej i naukę języków obcych, uniemożliwiają wykonywanie niektórych zawodów (grę na instrumentach dętych, dmuchanie szkła, aktorstwo) oraz mogą mieć znaczenie przy jedzeniu (żuciu, lizaniu lodów) i w pewnych zachowaniach seksualnych.
Dla zapobiegania tym następstwom wskazane jest jak najwcześniejsze rozpoznanie ankyloglosji i leczenie chirurgiczne. U każdego noworodka należy ocenić wzrokowo i palpacyjnie wędzidełko języka oraz ruchy języka. U matki karmiącej niemowlę z ankyloglosją mogą wystąpić ból brodawki sutkowej, utrzymujący się przez cały czas ssania, oraz linijne nadżerki i pęknięcia brodawek sutkowych. Po wyjęciu z ust dziecka brodawka jest blada, spłaszczona i z ukośnie zniekształconym końcem. Wykonanie badania wzrokowego i palpacyjnego wędzidełka języka łącznie z próbami określonych ruchów języka jest obowiązkowe w przypadku wskazania do leczenia logopedycznego.
Leczenie ankyloglosji spowodowanej przez funkcjonalnie istotne wędzidełko języka polega na chirurgicznym przecięciu wędzidełka (frenotomii, wykonywanej u noworodków), wycięciu wędzidełka (frenulektomii) lub plastyce wędzidełka (frenuloplastyce). Przeciwwskazania do tych zabiegów dotyczą wyjątkowych sytuacji klinicznych, a powikłania są bardzo rzadkie i zwykle nieistotne. Utrzymywanie ankyloglosji prowadzi do utrwalenia ograniczeń ruchomości języka w toku rozwoju osobniczego i utrudnia późniejsze leczenie logopedyczne, wobec czego leczenie zachowawcze polegające na fizycznym rozciąganiu wędzidełka nie powinno być zalecane.
Literatura:
B. Ostapiuk: Dyslalia ankyloglosyjna. O krótkim wędzidełku języka, wadliwej wymowie i skuteczności terapii, Szczecin 2013.
T. Sioda: Wędzidełko języka u noworodka – ocena neonatologiczna i zalecenia, „Standardy Medyczne – Pediatria” 2012, t. 9, nr 1, s. 117–125.
