/AGNOZJA AKUSTYCZNA, AGNOZJA AUDYTORYJNA, KOROWE ZABURZENIA SŁUCHOWE/
ang. auditory agnosia, cortical deafness, cortical auditory disorders
grec. gnôsis ‘poznanie’, a- ‘brak’, agnõsia ‘nieświadomość’
Zaburzenie w rozpoznawaniu dźwięków z otoczenia w naturalnych warunkach audiometrycznych, pomimo braku uszkodzeń słuchu fizycznego, spowodowane obustronnymi uszkodzeniami w obrębie płatów skroniowych mózgu. Ze względu na zróżnicowany charakter zaburzeń obrazu klinicznego w przypadkach zaburzeń słuchu spowodowanych uszkodzeniami struktur korowych wyodrębnia się selektywne deficyty: 1) słuchową agnozję werbalną (czystą głuchotę słów), czyli trudności w rozumieniu słyszanych słów; 2) słuchową agnozję dźwięków niewerbalnych, czyli niemożność rozpoznawania źródła dźwięku z otoczenia, np. dzwonka telefonu, klaksonu samochodu itp.; 3) amuzję, czyli niemożność różnicowania melodii; 4) agnozję paralingwistyczną (afektywną, emocjonalną), czyli trudności z rozpoznawaniem emocjonalnej intonacji w wypowiedziach.
W przypadku słuchowej agnozji werbalnej (czystej głuchoty słów) pacjenci mają trudności z rozpoznawaniem i rozumieniem wypowiedzi słownych, przy zachowanych zdolnościach do mówienia, czytania i pisania (z wyjątkiem pisania pod dyktando), co przypomina obraz podkorowej afazji czuciowej. Różnice pomiędzy tymi jednostkami wiążą się z tym, że w przypadku słuchowej agnozji werbalnej zaburzenia obejmują percepcyjny poziom przetwarzania informacji, stąd trudności z identyfikacją pojedynczych dźwięków, natomiast w przypadku podkorowej afazji czuciowej trudności dotyczą przede wszystkim zaburzeń asocjacyjnych, stąd przy możliwości poprawnego rozpoznawania pojedynczych dźwięków mogą wystąpić trudności z rozumieniem słów. Słuchowa agnozja werbalna występuje po obustronnych uszkodzeniach włókien promienistości słuchowej i niektórych szlaków spoidła wielkiego, przy częściowo zachowanym zakręcie skroniowym Heschla.
W przypadku słuchowej agnozji dźwięków niewerbalnych obraz zaburzeń jest zróżnicowany w zależności od lateralizacji uszkodzenia, stąd wyróżnia się dwa rodzaje deficytów: 1) zaburzenia percepcji dźwięków, wynikające z uszkodzenia prawej półkuli mózgu, które polegają na trudnościach z różnicowaniem i rozpoznawaniem cech akustycznych bodźca akustycznego (mylenie dźwięków o różnej charakterystyce akustycznej, np. gwizdanie człowieka i śpiew ptaków); 2) zaburzenia asocjacyjno-semantyczne związane z uszkodzeniami lewej półkuli mózgu, które polegają na błędnej semantyzacji dźwięku (mylenie dźwięków pochodzących z różnych źródeł, np. dźwięk klaksonu przypisywany jest pociągowi, a nie samochodowi). Słuchowa agnozja dźwięków niewerbalnych wiąże się z uszkodzeniami różnych obszarów wokół płata ciemieniowego, w tym przede wszystkim zakrętu: przedniego skroniowego i kątowego, oraz części zakrętów: tylnego ciemieniowego i środkowego czołowego, a także okolic wyspy (łac. insula).
W przypadkach słuchowej agnozji „parajęzykowej” mogą wystąpić izolowane trudności z percepcją intonacji głosu (słuchowa agnozja afektywna, aprozodia emocjonalna) lub identyfikacją głosu znanej osoby (fonoagnozja) po uszkodzeniach prawej półkuli mózgu, zwłaszcza okolic skroniowo-ciemieniowych, lub też mogą wystąpić złożone zaburzenia w rozpoznawaniu zarówno słów (afazja czuciowa, sensoryczna), jak i ich intonacji, po uszkodzeniami obydwu półkul mózgowych.
Osobną formą agnozji słuchowej jest amuzja (agnozja muzyczna), czyli zaburzenia w identyfikacji różnych aspektów muzyki: przestrzennego – rozpoznawania pojedynczych dźwięków muzycznych; czasowego – rozpoznawania rytmu i melodii, które mogą mieć, w zależności od rozmiaru i lateralizacji uszkodzenia mózgu, charakter izolowany lub złożony, współwystępując z innymi typami agnozji słuchowej: agnozją werbalną, agnozją dźwięków niewerbalnych.
Literatura:
R.M. Bauer, T. Zawicki: Auditory Agnisia and amusia, [w:] Patient-based Approaches to Cognitive Neuroscience, eds. M.J. Farah, T.E. Feinberg, Cambridge 2000, s. 98–106.
A. Herzyk: Wprowadzenie do neuropsychologii klinicznej, Warszawa 2005.
J. Mroziak: Zaburzenia spostrzegania – agnozje, [w:] Zaburzenia w funkcjonowaniu człowieka z perspektywy neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielawa, Lublin 1996, s. 11–52.
K. Walsh: Neuropsychologia kliniczna, Warszawa 1998.
E. Zawadzka, Ł. Domańska: Zaburzenia spostrzegania, [w:] Podstawy neuropsychologii klinicznej, red. Ł. Domańska, A.R. Borkowska, Lublin 2009, s. 129–151.
