AFIKS

/MORFEM GRAMATYCZNY, MORFEM POBOCZNY, ZROSTEK/

ang. affix, niem. Affix, fr. affixe, ros. аффикс

łac. affixus (affigere ‘przyczepić, przymocować’)

Cząstka wyrazu mającego strukturę gramatyczną (podzielnego gramatycznie, morfologicznie), dodana do części leksykalnej (rdzennej). Afiksy dzielą się na słowotwórcze i fleksyjne. Afiksy słowotwórcze tworzą nowe wyrazy na bazie innych, np. - w wyrazie uczeń wywodzącym się z wyrazu uczyć się. Afiksy fleksyjne służą do tworzenia różnych form fleksyjnych tego samego wyrazu słownikowego, np. -owie tworzący liczbę mnogą wyrazu uczeń.

Ze względu na usytuowanie w stosunku do rdzenia bądź tematu fleksyjnego wyrazu afiksy dzieli się na sufiksy, prefiksy, interfiksy i postfiksy.

Sufiks (przyrostek) występuje bezpośrednio po rdzeniu bądź po temacie fleksyjnym, np. -yciel w wyrazie nauczyciel czy końcówka -e w formie wyrazowej nauczyciele.

Prefiks (przedrostek) występuje przed częścią rdzenną (tematyczną) wyrazu, np. na- w wyrazie nauczać czy naj- w formie najładniejszy.

Interfiks (infiks, wrostek) pojawia się wewnątrz rdzenia wyrazów powstałych od dwóch wyrazów, np. -o- w wyrazie kątomierz (od wyrazów kątmierzyć) czy -i- w wyrazie łamigłówka (od wyrazów łamaćgłowa).

Niekiedy można się spotkać z postfiksem, czyli afiksem występującym po całej formie fleksyjnej wyrazu, np. w formach któryś, któregoś czy -kolwiek w formach ktokolwiek, komukolwiek.

Literatura:

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.

H. Wróbel: Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001.

A. Nagórko: Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2006.

E. Łuczyński: Rozgryzając tajniki mowy. Wiedza o języku polskim dla logopedów, Gdańsk 2011.