/AFAZJA TRANSKORTYKALNA MOTORYCZNA, ADYNAMIA MOWY, NIEMOTA W MOWIE SPONTANICZNEJ, ZABURZENIA INICJATYWY MOWNEJ, AFAZJA LIMBICZNA/
ang. transcortical motor aphasia, niem. Adynamie der Sprache, Spontanstummheit, Antriebsmangel
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’
Zespół zaburzeń występujących w afazji transkorowej spowodowany uszkodzeniem płata czołowego z przodu lub powyżej okolicy Broki albo dodatkowego pola ruchowego dla mowy – okolicy przyśrodkowej płata czołowego. W przypadkach transkorowej afazji ruchowej występuje stosunkowo dobra zdolność powtarzania i rozumienia, natomiast w znacznym stopniu zaburzone jest spontaniczne mówienie i nazywanie, a zachowana jest zdolność do wypowiadania zautomatyzowanych ciągów wyrazowych. W afazji transkorowej ruchowej, podobnie jak w klasycznej afazji Broki, występuje znaczna niepłynność wypowiedzi, ale brakuje zniekształceń artykulacyjnych i agramatyzmów ruchowych. Pisanie pod dyktando przebiega sprawniej niż pisanie od siebie – w tekstach samodzielnie pisanych pojawiają się perseweracje, elizje wyrazów, a nawet zniekształcenia graficznego wzorca litery. W głośnym czytaniu ujawniają się, podobnie jak w mówieniu, perseweracje i zaburzenia realizacyjne charakterystyczne dla dyzartrii.
Ze względu na rodzaj objawów w obrębie afazji transkorowej ruchowej wyodrębnia się dwa podtypy: afazję perseweracyjną i afazję dynamiczną. Pierwszy typ charakteryzuje się trudnościami w przejściu od jednego do drugiego wypowiadanego słowa, zwrotu lub zdania, w drugim typie – przy braku perseweracji – obserwuje się znaczną redukcję składniowej i semantycznej złożoności wypowiedzi. Kliniczny obraz afazji transkorowej ruchowej może być jeszcze bardziej znacznie zróżnicowany (stąd bogactwo terminów używanych na jej określenie). Wśród objawów zaburzeń językowych mogą wystąpić zaburzenia zarówno w sferze inicjowania i programowania wypowiedzi: zanik inicjatywy słownej, echolalie, perseweracje, stereotypie słowne oraz wyrażenia kompulsywne, jak też jej realizacji: dyzartria, dysfoniczny szept, afonia, mutyzm akinetyczny. Zaburzenia językowe mogą współwystępować z innymi deficytami neurologicznymi: niedowładem lub porażeniem połowiczym, apraksją wyobrażeniową, patologicznym odruchem chwytania oraz wzmożonym napięciem mięśniowym.
Złożony obraz kliniczny wynika z zaburzeń w funkcjonowaniu swoistego pierścienia funkcjonalnego obejmującego aktywność korowej okolicy regulującej ruchowy aspekt mowy, dodatkowego pola ruchowego (łac. suplementary motor area; pole 6 według Brodmanna) oraz struktur układu limbicznego.
Literatura:
A. Herzyk: Taksonomia afazji. Kryteria klasyfikacji i rodzaje zespołów zaburzeń, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 83–101.
K. Jodzio, W.M. Nyka: Zaburzenia językowe oraz mowy w praktyce ogólnolekarskiej, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2008, t. 2, nr 1, s. 14–22.
D. Kądzielawa: Zaburzenia językowe po uszkodzeniu struktur podkorowych mózgu, [w:] Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielawa, Lublin 1997, s. 111–155.
J. Panasiuk: Diagnoza logopedyczna w przebiegu chorób neurologicznych u osób dorosłych, [w:] Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012, s. 263–324.
K. Walsh: Neuropsychologia kliniczna, Warszawa 2000.
