/AFAZJA TRANSKORTYKALNA/
ang. transcortical aphasia
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’
Zespół zaburzeń zaliczanych do nietypowych form afazji opisany w modelu taksonomii afazji zaproponowanym przez Carla Wernickego i zmodyfikowanym przez Ludwiga Lichtheima, w którym zwrócono uwagę na zaburzenia czynności mowy powstałe nie tylko w wyniku uszkodzeń ośrodków mowy, ale również przerwania połączeń tych struktur z innymi obszarami kory. Afazje transkorowe wyróżnia zestaw cech wspólnych dotyczących etiologii i lokalizacji uszkodzenia, mechanizmu zaburzeń oraz obrazu klinicznego, do którego należą: 1) brak uszkodzeń w obrębie obszaru mowy przy przerwaniu połączeń nerwowych łączących ten obszar z innymi okolicami korowymi, uczestniczącymi w regulacji zachowań językowych; 2) lokalizacja uszkodzenia na obrzeżu obszaru mowy lub poza tym obszarem; 3) etiologia zwykle naczyniowa: poudarowe uszkodzenie w obrębie unaczynienia mózgu przez tętnicę środkową (tzw. rejon „ostatniej łączki”) albo przez tętnicę przednią lub tylną mózgu, ale również pourazowe lub toksyczne uszkodzenie struktur mózgowych; 4) zachowane powtarzanie wypowiedzi słyszanej przy jednoczesnym zaburzeniu innych funkcji językowych.
Carl Wernicke i Kurt Goldstein wyodrębnili trzy postacie afazji transkorowych: 1) transkorową afazję ruchową; 2) transkorową afazję czuciową; 3) transkorową afazję mieszaną. W pierwszym przypadku stosunkowo dobrze zachowana jest czynność powtarzania i rozumienia, chociaż w znacznym stopniu zaburzone jest mówienie od siebie; w drugim przypadku przy dobrej zdolności powtarzania i płynnym mówieniu występują parafazje werbalne i zaburzenia rozumienia wypowiedzi. Rozpad wszystkich połączeń pomiędzy obszarem mowy a innymi obszarami asocjacyjnymi – czołowym, skroniowym i ciemieniowym – doprowadza do współwystępowania objawów transkorowej afazji ruchowej i czuciowej, co powoduje wystąpienie zespołu „izolowanego obszaru mowy” i daje najczęściej obraz afazji globalnej.
Literatura:
A. Herzyk: Taksonomia afazji. Kryteria klasyfikacji i rodzaje zespołów zaburzeń, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 83–101.
K. Jodzio, W.M. Nyka: Zaburzenia językowe oraz mowy w praktyce ogólnolekarskiej, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2008, t. 2, nr 1, s. 14–22.
D. Kądzielawa: Zaburzenia językowe po uszkodzeniu struktur podkorowych mózgu, [w:] Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielawa, Lublin 1997, s. 111–155.
J. Panasiuk: Diagnoza logopedyczna w przebiegu chorób neurologicznych u osób dorosłych, [w:] Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012, s. 263–324.
K. Walsh: Neuropsychologia kliniczna, Warszawa 2000.
