/AFAZJA KONDUKCYJNA, AFAZJA CENTRALNA, AFAZJA AFERENTNA RUCHOWA/
ang. conduction aphasia
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’; łac. conexio ‘powiązanie’ (od con(n)ectere ‘wiązać, łączyć’)
Zespół zaburzeń zaliczanych do nietypowych form afazji opisany w klasycznym modelu taksonomii zaburzeń afatycznych Wernickego–Lichtheima, w którym po raz pierwszy zwrócono uwagę na zaburzenia czynności mowy powstałe nie tylko w wyniku uszkodzeń obszaru ruchowego (pole Broki) i słuchowego (pole Wernickego), ale również przerwania połączeń pomiędzy nimi.
Według różnych koncepcji lokalizacja uszkodzenia mózgu powodującego afazję przewodzenia nie jest jednoznaczna. Wskazuje się na uszkodzenie włókien nerwowych w bezpośrednim sąsiedztwie wyspy (łac. insula), uszkodzenie pęczka łukowatego (łac. fasciculus arcuatus) w jego przebiegu z ośrodka Wernickego poprzez dolną część płata ciemieniowego do ośrodka Broki, a także innych struktur: obszaru torebki ostatniej (łac. capsula extrema), cieśni skroniowej (łac. isthmus temporalis), kory górnego zakrętu skroniowego (łac. superior temporal gyrus) oraz kory dolnej części płata ciemieniowego. Badania funkcjonalne mózgu wskazały na obniżenie metabolizmu komórkowego i przepływu krwi w wymienionych strukturach zarówno korowych, jak i podkorowych u chorych z afazją przewodzenia.
Głównym objawem afazji przewodzenia są szczególne trudności w powtarzaniu, przy względnie dobrym rozumieniu i płynnej artykulacji z charakterystycznymi parafazjami głoskowymi. Zwraca się również uwagę na zaburzenia w nazywaniu, głośnym czytaniu i pisaniu. Trudności w powtarzaniu mogą się odznaczać różnym stopniem nasilenia (od głębokich po dyskretne), co bywa źródłem wątpliwości diagnostycznych. Różnicowanie afazji przewodzenia względem innych typów zaburzeń afatycznych powinno zatem uwzględniać nie kryteria ilościowe, ale przede wszystkim jakościowe. W przypadkach afazji przewodzenia zmiany fonetyczne (parafazje głoskowe, opuszczenia, obrastania i zmiany kolejności głosek) występują we wszystkich czynnościach mówienia, przy czym pacjent ma zachowaną kontrolę słuchową i jest świadomy popełnianych błędów, stąd podejmuje – chociaż z miernym skutkiem – próby korekty nieprawidłowo wypowiedzianych słów. Analogiczne trudności pojawiają się w piśmie. Obraz afazji przewodzenia tworzą ponadto ograniczenia w aktualizacji nazw (szczególnie rzeczowników i czasowników), zaburzenia płynności wypowiedzi (słowa o złożonym wzorcu artykulacyjnym są dzielone na sylaby) oraz zakłócenia prozodyczne (trudności w realizacji akcentu wyrazowego, zdaniowego oraz rozchwianie wzorców intonacyjnych). Ze względu na kryterium długości i płynności wypowiedzi w obrębie afazji kondukcyjnej wyodrębniono dwa podtypy: 1) eferentną afazję kondukcyjną, której objawem jest znaczna redukcja wypowiedzi spontanicznych; 2) aferentną afazję kondukcyjną, której objawem jest zdolność do spontanicznego wypowiadania dłuższych tekstów w sposób płynny, lecz ze zniekształceniami fonetycznymi w postaci parafazji głoskowych.
Znaczne zróżnicowanie objawów i rozległość uszkodzeń mózgu w przypadku afazji przewodzenia pozostaje w związku z typową dla niej naczyniową etiologią. Wskazuje również na złożony charakter pętli połączeń korowo-podkorowych regulujących procesy językowe.
Literatura:
A. Herzyk: Taksonomia afazji. Kryteria klasyfikacji i rodzaje zespołów zaburzeń, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 83–101.
D. Kądzielawa: Zaburzenia językowe po uszkodzeniu struktur podkorowych mózgu, [w:] Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielawa, Lublin 1997, s. 111–155.
J. Panasiuk: Diagnoza logopedyczna w przebiegu chorób neurologicznych u osób dorosłych, [w:] Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, Sopot 2012, s. 263–324.
K. Walsh: Neuropsychologia kliniczna, Warszawa 2000.
