/AFAZJA PODKOROWA CZUCIOWA, AFAZJA PODKOROWA RUCHOWA/
ang. subcortical aphasia
grec. phásis ‘wypowiedź’, łac. phasia ‘mowa’; grec. a- ‘brak’; łac. aphasia ‘niemota’
Zaburzenia programowania językowego spowodowane nabytym uszkodzeniem mózgu doprowadzającym do przerwania szlaków nerwowych łączących korowe ośrodki mowy z korowym ośrodkiem projekcyjnym dla dźwięków mowy i korowym ośrodkiem zawiadującym mięśniami artykulacyjnymi, zaliczane do nieklasycznych form afazji. Afazje podkorowe (ruchowa i czuciowa) zostały wyróżnione w tradycyjnym modelu afazji Wernickego–Lichtheima, co przeczyło wcześniejszym poglądom o zaangażowaniu jedynie struktur korowych w mózgową organizację czynności językowych.
Objawy zaburzeń afatycznych występują u chorych, u których uszkodzenia mózgu obejmują struktury podkorowe, takie jak jądra podkorowe i głębiej położone drogi nerwowe. Badania korelacji kliniczno-anatomicznych w przypadkach afazji wykazały, że wśród struktur podkorowych odpowiedzialnych za czynności mowy znalazły się m.in. skupiska istoty szarej (łac. substantia grisea) zwane wyspą (łac. insula), a zlokalizowane w bruździe Sylwiusza, istota biała (łac. substantia alba), zlokalizowana bezpośrednio pod korą półkuli mózgu, wzgórze (łac. thalamus), szczególnie tylna jego część zwana poduszką (łac. pulvinar), a także złożone układy struktur podkorowych tworzące systemy połączeń odpowiedzialnych za mówienie i rozumienie. Wśród układów strukturalno-funkcjonalnych związanych z czynnościami mówienia na poziomie struktur podkorowych wyróżnia się: 1) wzgórze, gałkę bladą (łac. globus pallidus), neoprążkowie (łac. neostriatum), przedmurze (łac. claustrum) oraz struktury podwzgórzowe (łac. hypothalamus), a także 2) jądra podstawy (łac. nuclei basalis), skorupę (łac. putamen), jądro ogoniaste (łac. nucleus caudatus) tworzące łącznie ciało prążkowe (łac. corpus striatum) oraz gałkę bladą, wzgórze z uwzględnieniem poszczególnych grup jąder, wyspę, istotę białą podkorową, istotę białą przykomorową i okołokomorową, cieśń czołową (łac. isthmus frontalis) i skroniową (łac. isthmus temporalis), torebkę wewnętrzną (łac. capsula interna), włókna nerwowe wstępujące podkorowo-korowe, włókna nerwowe zstępujące korowo-podkorowe oraz pęczek podspoidłowy.
Istnieją dwa stanowiska wyjaśniające mechanizm zaangażowania struktur podkorowych w czynności mowy. Według pierwszego z nich, każde jądro podkorowe niejako w sposób niezależny od pozostałych bierze udział w procesach językowych, którymi operuje w specyficzny dla siebie sposób. Według drugiej koncepcji określone struktury podkorowe współtworzą z korą mózgu mniej lub bardziej odrębne systemy (zwane też pętlami, pierścieniami) odpowiedzialne za różne funkcje. Badania wykazują znaczenie osi złożonej z następującej sekwencji połączeń: kora – prążkowie – gałka blada – wzgórze – kora. Przypuszcza się, że afazja spowodowana zniszczeniem jąder podkorowych tejże osi odzwierciedla w rzeczywistości wtórny spadek metabolizmu i perfuzji w ośrodkach kory mózgowej odpowiedzialnych za czynności mowy, a przez to ich aktywność zostaje zakłócona.
Ze względu na kryteria objawowe wyróżnia się: 1) afazję podkorową czuciową, w której uszkodzeniu ulegają podkorowe włókna promienistości słuchowej oraz włókna słuchowe spoidła wielkiego; 2) afazję podkorową ruchową związaną z uszkodzeniami jądra wzgórza i istoty białej przykomorowej. Według kryteriów anatomicznych wyodrębniono też w obrębie afazji podkorowych: afazję wzgórzową, afazję prążkowiowo-torebkową, a ostatnio afazję móżdżkową.
Literatura:
A. Duranowska-Serocka: Zaburzenia czynności językowych i aktywności w kontaktach z otoczeniem po uszkodzeniu struktur podkorowych w wyniku udaru mózgu, „Logopedia” 2000, t. 27, s. 93–112.
K. Jodzio, W.M. Nyka: Zaburzenia językowe oraz mowy w praktyce ogólnolekarskiej, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2008, t. 2, nr 1, s. 14–22.
D. Kądzielawa: Zaburzenia językowe po uszkodzeniu struktur podkorowych mózgu, [w]: Związek mózg-zachowanie w ujęciu neuropsychologii klinicznej, red. A. Herzyk, D. Kądzielawa, Lublin 1997, s. 111–155.
J. Panasiuk: Interakcja w afazji. TEKST – metaTEKST – konTEKST, Lublin 2012.
