-
KAKOGRAFIA
ang. cacography grec. kakos ‘zły’, grapho ‘piszę’ Termin wprowadzony do polskiej logopedii przez Leona Kaczmarka dla oznaczenia zaburzeń substancji graficznej tekstu pisanego. W korelacyjnej klasyfikacji zaburzeń słownego i pisemnego porozumiewania się...
-
KADENCJA
ang. falling intonation , declination śrdw.łc. cadentia ‘upadek’ Intonacja o kierunku opadającym. Cechuje się wyraźnym spadkiem częstotliwości podstawowej w obrębie ostatniego wyrazu frazy. Szczególnie nacechowany znaczeniowo jest końcowy odcinek...
-
JĘZYK PRZEDMIOTOWY
/JĘZYK PIERWSZEGO STOPNIA/ ang. objective language z łac. objectum ‘przedmiot widzialny, coś w zasięgu wzroku’, lingua ‘język’ Język służący do opisu zjawisk pozajęzykowych, np. język fizyki czy biologii. Język naturalny można uznać za język...
-
JĘZYK PIERWSZEGO STOPNIA
zob. JĘZYK PRZEDMIOTOWY
-
JĘZYK PIASTUNEK
zob. MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA
-
JĘZYK NIANIEK
zob. MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA
-
JĘZYK MATEK
zob. MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA
-
JĘZYK DZIECIĘCY
zob. MOWA SKIEROWANA DO DZIECKA
-
JĘZYK
System znaków prymarnie dźwiękowych, wtórnie pisanych, służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności. Język jest tworem społecznym – wspólnym wszystkim członkom danej społeczności (nazywanej społecznością językową), w przeciwnym bowiem...
-
JĘZYCZKOWY
zob. UWULARNY
-
JĘZYCZEK PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO
zob. UVULA
-
JĘZYCZEK
zob. UVULA
-
JĄKANIE WTÓRNE
Termin stosowany: 1) w lingwistycznej klasyfikacji jąkania – jąkanie, w którym, poza powtarzaniem, pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi; 2) w podejściu psychologicznym – chroniczna postać jąkania...
-
JĄKANIE TRAUMATYCZNE
Kwalifikowane również jako rodzaj jąkania psychologicznego lub jako jąkanie nerwicowe. Pojawia się niezależnie od wieku pacjenta, wskutek bardzo silnego negatywnego przeżycia. Rozpoczyna się najczęściej od mutyzmu lub afonii, a następnie przechodzi w...
-
JĄKANIE SIĘ BARDZIEJ PŁYNNE
/MODYFIKOWANIE SPOSOBU JĄKANIA SIĘ / ang. stutter/stammer more fluently ; stuttering/stammering modification/management (SM) ang. stuttering/stammering ‘jąkanie’ Za twórcę podejścia modyfikowania sposobu jąkania się uznaje się Charlesa Van Ripera,...
-
JĄKANIE SAMOISTNE
zob. JĄKANIE ROZWOJOWE
-
JĄKANIE ROZWOJOWE
/JĄKANIE FUNKCJONALNE, JĄKANIE SAMOISTNE/ Najczęściej występujący rodzaj jąkania, który pojawia się w dzieciństwie, przeważnie w wieku przedszkolnym, na podłożu wieloczynnikowym. Między 3. a 5. rokiem życia dziecko ma jeszcze nieukończony ogólny rozwój...
-
JĄKANIE ORGANICZNE
Termin wprowadzony, obok terminu jąkanie czynnościowe (funkcjonalne) , w latach 50. XX wieku przez Aleksandrę Mitrinowicz-Modrzejewską. Oznaczono nim osobną jednostkę chorobową, rzadką postać zaburzenia mowy, występującą jako objaw towarzyszący afazji...
-
JĄKANIE NEUROLOGICZNE
Rodzaj jąkania nabytego. Ma charakter organiczny, jest spowodowane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego (np. urazem głowy, nowotworem, zażywaniem narkotyków). Może współwystępować z innymi zaburzeniami mowy, np. afazją lub dyzartrią. Zazwyczaj ma...
-
JĄKANIE NERWICOWE
Kwalifikowane niekiedy jako jąkanie psychologiczne lub jego rodzaj. Uwarunkowane oddziaływaniem czynników nerwicogennych. Pojawia się niezależnie od wieku pacjenta, wskutek nagłej, szokowej reakcji w momencie przeżywania nasilonego stresu. Początki...
-
JĄKANIE NABYTE
Może pojawić się na podłożu neurologicznym (jąkanie neurologiczne) lub psychologicznym (jąkanie nerwicowe, jąkanie traumatyczne). Współwystępuje z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (i innymi zaburzeniami spowodowanymi tą samą etiologią, w tym...
-
JĄKANIE FUNKCJONALNE
zob. JĄKANIE ROZWOJOWE
-
JĄKANIE CZYNNOŚCIOWE
Termin wprowadzony, obok terminu jąkanie organiczne , w latach 50. XX wieku przez Aleksandrę Mitrinowicz-Modrzejewską. Jąkanie czynnościowe jest następstwem zmian czynnościowych w centralnym układzie nerwowym, które wpływają na ruchowe mechanizmy...
-
JABŁONKOWANIE
/SIAKANIE, SZIAKANIE/ Zjawisko to polega na wymienieniu szeregów podniebiennego ś , ź , ć , dź i dziąsłowego sz , ż , cz , dż ([š], [ž], [č], [ǯ]) na szereg dziąsłowy miękki szi , żi , czi , dżi ([š’], [ž’], [č’], [ǯ’]). Wymowa typu sziano , żito ,...
-
ISTOTNIE NIŻSZA SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA
zob. OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY (ORM)
-
IRONIA
Ukryta drwina, złośliwość w wypowiedzi pozornie akceptującej. Wyrażenie nie wprost znaczenia stojącego w sprzeczności z dosłownym sensem wypowiedzi sygnalizowane jest niekiedy przez ton głosu, intonację, mimikę (np. wyrażona poważnym tonem pochwała...
-
IPA
zob . MIĘDZYNARODOWY ALFABET FONETYCZNY
-
INTUICJA JĘZYKOWA
zob. POCZUCIE JĘZYKOWE
-
INTONACJA ZDANIA
zob. MELODIA ZDANIA
-
INTONACJA GŁOSU
ang. voice intonation łac. intonare ‘grzmieć, rozbrzmiewać, wołać’ Oznacza powstawanie głosu w krtani pod wpływem drgań fałdów głosowych. Właściwą intonację warunkuje odpowiednia budowa i sprawność funkcjonalna układu oddechowego oraz krtani. Wyróżnia...
-
INTONACJA
ang. intonation łac. intonare ‘grzmieć, rozbrzmiewać, wołać’ Definicje intonacji cechuje duża różnorodność. Intonacja w wąskim rozumieniu bywa określana jako zmiany parametru częstotliwości podstawowej (F 0 ) wywołujące percepcyjne wrażenie modulacji...
-
INTERPRETACJA TEKSTU MÓWIONEGO
zob. ROZUMIENIE MOWY
-
INTERAKCYJNA METODA TERAPII JĄKANIA WCZESNODZIECIĘCEGO
zob. PALIN PCI
-
INTEGRACJA SENSORYCZNA
ang. Sensory Integration łac. integratio ‘składanie całości’, sensorium ‘organ czucia’ Twórczynią podstaw teorii integracji sensorycznej jest Anna Jean Ayres (1920–1988), doktor psychologii i terapeuta zajęciowy. Wykształcenie zdobyła na Uniwersytecie...
-
INNOWACJA W JĘZYKU
/INNOWACJA JĘZYKOWA/ Nowy element języka. Innowacje mogą obejmować wszystkie działy językoznawstwa – fonetykę, fonologię, morfologię, składnię (nowy wyraz, wyrażenie, forma gramatyczna, znaczenie, konstrukcja składniowa). Przykładem innowacji...
-
INNOWACJA JĘZYKOWA
zob. INNOWACJA W JĘZYKU
-
INFANTYLIZM
Brak dojrzałości psychicznej, intelektualnej, emocjonalnej itp., zatrzymanie się na poziomie rozwojowym dziecka. Infantylizm w języku najczęściej oznacza używanie słów lub sformułowań nieprzystających do wieku i pozycji człowieka, np. nadużywanie...
-
IMIĘ WŁASNE
zob. NAZWA WŁASNA
-
IMIĘ POSPOLITE
zob. NAZWA POSPOLITA
-
HOTENTOTYZM
zob. DYSLALIA CAŁKOWITA
-
HOMUNKULUS KOROWY
zob. HOMUNKULUS (ruchowy, czuciowy)
-
HOMUNKULUS (ruchowy, czuciowy)
/HOMUNKULUS KOROWY/ ang. homunculus , cortical homunculus ‘homunkulus korowy’ , sensory homunculus ‘homunkulus czuciowy (sensoryczny)’ , motor homunculus ‘homunculus ruchowy (motoryczny) ’ łac. homunculus ‘człowieczek, mały człowiek, karzełek’,...
-
HOMONIMIA
ang. homonymy , niem. Homonymie , fr. homonimie , ros. омонимия grec. homos ‘taki sam’ + onyma ‘imię’ (‘mający takie samo imię’) Występowanie różnych wyrazów lub różnych form wyrazowych w jednej postaci fonicznej bądź graficznej. Przykładami na...
-
HOMOFONY
ang. homophones grec. homós ‘taki sam, równy’, phōné ‘dźwięk’ Wyrazy charakteryzujące się identycznym brzmieniem. Do homofonów zalicza się kilka grup wyrazów: Homografy – wyrazy o różnym znaczeniu i innej etymologii, lecz o takim samym zapisie...
-
HOMOFONIA
ang. homophony grec. homóphōnia ‘jednorodność dźwięku’ W języku zjawisko polegające na tożsamości fonetycznej różnych form wyrazowych, które mogą różnić się pod względem znaczenia, pisowni czy etymologii, a jedyną ich cechą wspólną jest identyczność...
-
HIPOTERAPIA
ang. Hipotherapy , niem. Hippotherapie (łac.) (gr. hippos - koń, θεραπεία - terapia) Hipoterapia to ukierunkowane działanie terapeutyczne, mające służyć poprawie funkcjonowania człowieka w sferach fizycznej, emocjonalnej, poznawczej i społecznej,...
-
HIPORISTICA CZASOWNIKOWE
zob. CZASOWNIKI DEMINUTYWNE
-
HIPONIMIA
ang. hyponymy , niem. Hyponymie , fr. hyponymie , ros. гипонимия gr. hypo ‘pod, poniżej’ i onoma ‘imię’ Relacja semantyczna między nazwami, zakładająca występowanie wyrazu bądź wyrażenia mieszczącego się w znaczeniu innego. Nazwa szersza znaczeniowo...
-
HIPOKORYSTYKA ODSŁOWNE
zob. CZASOWNIKI DEMINUTYWNE
-
HIPERŁĄCZE
zob. LINK
-
HIATUS
/ROZZIEW/ ang. hiatus , niem. Hiatus , Hiat , fr. hiatus , ros. гиатус , зияние ang. hiatus (z łac. hiatus ‘otwarcie (ust)’, ‘rozziew’) Rozdzielna wymowa dwóch identycznych lub różnych samogłosek [VV], sąsiadujących ze sobą na pograniczu dwóch wyrazów...
-
HARMONIA WOKALICZNA
ang. vocal harmony grec. harmonia ‘zgodność’; łac. vocalis ‘samogłoska’ Zjawisko występujące w językach aglutynacyjnych (np. uralo-ałtajskich, ugrofińskich, niektórych językach afrykańskich), polegające na upodobnieniu się pod względem fonologicznych...
-
GWARYZM
/DIALEKTYZM/ Element językowy nacechowany stylistycznie jako gwarowy, jednostka systemu językowego (wyraz, forma, zwrot frazeologiczny) reprezentująca dialekt w stosunku do innych otaczających ją jednostek, reprezentujących język ogólny. Dialektyzmy to...
-
GWARA
Termin, który często jest używany jako synonim dialektu, chociaż nim nie jest. Według definicji gwara jest podrzędna do dialektu. Gwarą nazywa się mowę ludności wiejskiej z niewielkiego terytorium, przeważnie z kilku lub kilkunastu wsi, różniącą się od...
-
GUZKI ŚPIEWACZE
zob. GUZKI GŁOSOWE
-
GUZKI KRZYKACZY
zob. GUZKI GŁOSOWE
-
GUZKI GŁOSOWE TWARDE I MIĘKKIE
/GUZKI GŁOSOWE PRAWDZIWE, GUZKI GŁOSOWE RZEKOME, GUZKI GŁOSOWE TWARDE, GUZKI GŁOSOWE MIĘKKIE/ ang. hard (fibrosed) and soft vocal nodules , niem. hart und weiches Stimmlippenknötchen Postać ograniczonego przerostowego nieżytu krtani, manifestującego...
-
GUZKI GŁOSOWE TWARDE
zob. GUZKI GŁOSOWE TWARDE I MIĘKKIE
-
GUZKI GŁOSOWE RZEKOME
zob. GUZKI GŁOSOWE TWARDE I MIĘKKIE
-
GUZKI GŁOSOWE PRAWDZIWE
zob. GUZKI GŁOSOWE TWARDE I MIĘKKIE
-
GUZKI GŁOSOWE MIĘKKIE
zob. GUZKI GŁOSOWE TWARDE I MIĘKKIE
-
GUZKI GŁOSOWE
/GUZKI ŚPIEWACZE, GUZKI KRZYKACZY/ ang. vocal fold nodule , vocal voice nodule , vocal cord nodule , niem. Stimmlippenknötchen , Stimmbandknötchen Postać ograniczonego przerostowego nieżytu krtani, manifestującego się łagodnym rozrostem nabłonka...
-
GRUPA SPÓŁGŁOSKOWA
Sąsiadujące ze sobą bezpośrednio spółgłoski (dwie lub więcej) w nagłosie, śródgłosie lub wygłosie wyrazu. Bezpośredniość sąsiedztwa może wywoływać zmiany cech artykulacyjnych niektórych głosek w grupie i neutralizować różnice w zakresie...
-
GRUPA AKCENTOWA
zob. ZESTRÓJ AKCENTOWY
-
GRASEJOWANIE
zob. RERANIE GARDŁOWE
-
GRAMATYKA TRANSFORMACYJNO-GENERATYWNA
zob. GENERATYWIZM
-
GRAMATYKA NORMATYWNA
Opis reguł gramatycznych danego języka z zamiarem wpłynięcia na czytelnika, aby wybierał zalecane w nim środki językowe. Wszystkie gramatyki napisane przed XIX wiekiem miały charakter normatywny. W wieku XIX, po powstaniu językoznawstwa...
-
GRAMATYKA KONTRASTYWNA
/GRAMATYKA KONFRONTATYWNA/ Opis dwóch lub więcej języków pod kątem podobieństw i różnic między nimi. Początki gramatyki kontrastywnej przypadają na przełom XIX oraz XX wieku i mają charakter raczej teoretyczny. Jednym z pierwszych kontrastywistów jest...
-
GRAMATYKA KONFRONTATYWNA
zob. GRAMATYKA KONTRASTYWNA
-
GRAMATYKA HISTORYCZNA
Gramatyka w ujęciu diachronicznym (gramatyka diachroniczna), różniąca się od gramatyki opisowej (synchronicznej) tym, że nie bada języka współcześnie używanego, lecz próbuje przedstawić dany język w jego rozwoju. Realizowana jest głównie w postaci...
-
GRAMATYKA GENERATYWNA
zob. GENERATYWIZM
-
GRAMATYKA
ang. grammar , niem. Grammatik , fr. grammaire , ros. грамматик a grec. grammatike (od gramma ‘litera’) Dziedzina wiedzy o języku odnosząca się do systemowych powiązań między jednostkami danego języka. W wąskim ujęciu gramatyka obejmuje morfologię i...
-
GRAMATOLOGIA
zob. GRAFETYKA
-
GRAFOMOTORYKA
ang. graphomotor skills grec. gràphein ‘pisać, rysować’; łac. motor ‘ten, kto porusza’ Pisanie/kreślenie znaków graficznych, złożone czynności psychoruchowe, których przebieg i rezultat zależą od poziomu rozwoju funkcji w nie zaangażowanych oraz ich...
-
GRAFOLOGIA
ang. graphology grec. gràphein ‘pisać, rysować’, lògos ‘słowo’ Jest ukierunkowana na badanie grafizmu – zespołu cech graficznych pisma ręcznego, ukształtowanego w sposób niepowtarzalny w procesie personalizacji pisma rozpoczynającym się już w...
-
GRAFIKA
zob. GRAFETYKA
-
GRAFICZNE BŁĘDY
grec. gràphein ‘pisać, rysować’ Błędy dotyczące graficznej strony pisma. Odróżnia się je od błędów ortograficznych (w zakresie ortografii), z uwzględnieniem problemu tzw. rzekomych błędów ortograficznych. W toku edukacji, z punktu widzenia pedagogiki,...
-
GRAFETYKA
/GRAFIKA, GRAMATOLOGIA/ grec. graphé ‘pisanie’ (na wzór terminu fonetyka ) Na gruncie językoznawstwa jest traktowana jako nauka pomocnicza dla grafemiki, podobnie jak fonetyka dla fonologii. Roman Laskowski jako główny przedmiot jej badań wskazuje opis...
-
GRAFEMIKA
zob. GRAFEMATYKA
-
GRAFEMATYKA
/GRAFEMIKA/ ang. graphophonemics grec. graphé ‘pisanie’ Dziedzina językoznawstwa, rozwijająca teorię grafemu i badająca pismo w relacji do systemu fonologicznego języka, ukierunkowana na rozpoznanie właściwości relacji między systemami grafemów i...
-
GRAFEM
ang. grapheme , niem. Graphem , fr. graphéme grec. graphé ‘pisanie’ (na wzór terminu fonem ) Podstawowa jednostka pisma, najczęściej – w piśmie alfabetycznym – przyporządkowywana fonemowi. Aleksander Gieysztor w odniesieniu do fonemograficznego aspektu...
-
GNOZJA
/PERCEPCJA, SPOSTRZEGANIE/ ang. gnosia grec . gnôsis ‘poznanie’ Złożona czynność poznawcza umożliwiająca kategoryzowanie i rozpoznawanie zjawisk rzeczywistości, czyli percepcji bodźców o różnych modalnościach (wzrokowej, słuchowej, czuciowej). W...
-
GŁUŻENIE (GRUCHANIE)
Jeden z etapów rozwoju artykulacji wyodrębnionych przez niektórych badaczy w 1. roku życia dziecka. Zazwyczaj wskazuje się, iż dotyczy on okresu od 6. do 16. tygodnia lub od 8. do 20. tygodnia życia dziecka. Zasób dźwięków produkowanych w tym czasie...
-
GŁUCHY
ang. deaf, profoundly deaf , niem. taub , fr. sourd Określenie osoby, która nie słyszy lub posiada resztki słuchowe, uniemożliwiające jej odbiór bodźców dźwiękowych i swobodne porozumiewanie się za pomocą mowy. Odnoszone generalnie do osób ze znaczną...
-
GŁUCHOTA WERBALNA
zob. ALALIA
-
GŁUCHOTA KOROWA
/ ZABURZENIA SŁUCHU POCHODZENIA KOROWEGO/ ang. cortical deafness , cortical auditory disorder Zaburzenie słyszenia, które polega na niezdolności dostrzegania wszystkich rodzajów bodźców słuchowych (werbalnych i niewerbalnych), braku świadomości...
-
GŁUCHONIEMY
ang. deaf-mute , ros. глухонемой , niem. taubstumm, fr. surdimutité łac. surdomutus , złoż. głuchy + niemy Najstarsze znane określenie osoby z zaburzeniami słuchu. Używane już w XVI wieku. W Polsce powszechnie stosowane od początków organizowania się...
-
GŁUCHONIEMOTA
ang. deaf-mutism, mutism-deaf, surdi-mutism , franc. Surdi-mutité, niem. Hörstummheit, Taubstummheit , ros. глухонемота łac. surdomutitas, złoż. głuchota + niemota W powszechnym rozumieniu niemota spowodowana głuchotą, co oznacza brak umiejętności...
-
GŁÓWNE MIEJSCE ARTYKULACJI GŁOSKI
zob. LOKACJA
-
GŁOŚNIA
/GLOTTIS/ ang. glottis , niem. Glottis , fr. glotte , ros. голосовая щель grec. glōttis , od glōtta , wariant glōssa ‘język’ Środkowe piętro krtani znajdujące się pomiędzy nadgłośnią a podgłośnią, w którym umieszczone są więzadła głosowe umocowane do...
-
GŁOSU: BARWA, ELASTYCZNOŚĆ, NASTAWIENIE, NATĘŻENIE, WYSOKOŚĆ
Podstawowe cechy i parametry głosu, które bierze się pod uwagę zarówno przy jego ocenie subiektywnej, jak i przy diagnozie specjalistycznej. Prawidłowy głos – eufoniczny – powinien być dźwięczny, czysty, pozbawiony komponenty szumowej, niemęczliwy,...
-
GŁOSKI WELARNE
zob. GŁOSKI TYLNOJĘZYKOWE
-
GŁOSKI TYLNOJĘZYKOWE
/GŁOSKI WELARNE/ Głoski, w trakcie artykulacji których masa języka (tylna część grzbietu) unosi się ku tyłowi podniebienia i tworzy szczelinę lub zwarcie z podniebieniem miękkim. W polszczyźnie inwentarz głosek tylnojęzykowych stanowią: [k], [g], [x],...
-
GŁOSKI NIEZGŁOSKOTWÓRCZE
Głoski, które nie mogą tworzyć ośrodka sylaby, wchodzą w jej skład wyłącznie z głoskami zgłoskotwórczymi. Są elementem fakultatywnym sylaby. W polszczyźnie niezgłoskotwórczy (niesylabiczny) charakter mają wszystkie spółgłoski (w odróżnieniu od np....
-
GŁOSKI NOSOWE
ang. nasals Rodzaj głosek tworzonych z udziałem rezonansu nosowego. Przeciwstawia się im głoski ustne, przy czym Bronisław Rocławski dzieli głoski na ustne, nosowe i ustno-nosowe . Głoski nosowe wymawiane są w taki sposób, że przy opuszczonym języczku...
-
GŁOSKA WDECHOWA
zob. GŁOSKA INSPIRACYJNA
-
GŁOSKA PODWOJONA
zob. GEMINATA
-
GŁOSKA INSPIRACYJNA
/GŁOSKA INGRESYWNA, GŁOSKA WDECHOWA/ ang. ingressive sound Charakteryzuje się odmiennym od typowego (wydechowego) kierunkiem przepływu powietrza podczas jej wymawiania. Powietrze jest zasysane z zewnątrz i może przepływać zarówno przez jamę ustną, jak...
-
GŁOSKA INGRESYWNA
zob. GŁOSKA INSPIRACYJNA
-
GŁOSKA BOCZNA
Głoska ustna sonorna, w trakcie artykulacji której dochodzi do zwarcia czubka języka z dziąsłami, a powietrze przepływa między boczną stroną jamy ustnej, w szczelinie między bokiem języka a tylnymi zębami. We współczesnej polszczyźnie boczne głoski...
