-
ZABURZENIA MOWY W OTĘPIENIU ALZHEIMEROWSKIM
Zmiany w mowie osób z otępieniem alzheimerowskim, z uwagi na czas trwania choroby, zachodzą na przestrzeni kilku, kilkunastu lat. Początkowo są zwykle nieznaczne i trudno uchwytne. W miarę postępu procesu degeneracji stają się coraz bardziej wyraziste,...
-
ZABURZENIA MOWY U OSÓB NIEWIDOMYCH I NIEDOWIDZĄCYCH
Osoby niewidome i niedowidzące stanowią istotną liczebnie grupę. Ze statystyk Polskiego Związku Niewidomych wynika, że zrzesza on 76 066 członków (dane za rok 2001), przy czym całkowicie niewidomi stanowią 10–15% tej części populacji, pozostali zaś to...
-
ZABURZENIA MOWY U DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA
W najnowszych badaniach dominuje pogląd, iż na rozwój komunikacji międzyludzkiej wywierają wpływ przede wszystkim takie czynniki, jak: ogólny rozwój jednostki (intelektualny, emocjonalny, społeczny); jej możliwości poznawcze i jej własna aktywność;...
-
ZABURZENIA MOWY U DZIECI Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
U osób z upośledzeniem umysłowym nie tylko kształtowanie się mowy jest opóźnione (aż do jej niedorozwoju), ale jest ona także odmienna jakościowo. Notowane zaburzenia mowy nie są jednakże specyficzne wyłącznie dla tej grupy. Diagnozowane są tu więc...
-
ZABURZENIA INICJATYWY MOWNEJ
zob. AFAZJA TRANSKOROWA RUCHOWA
-
ZABURZENIA GRAFOMOTORYKI
ang. graphomotor disorders grec. gràphein ‘pisać, rysować’; łac. motor ‘ten, kto porusza’ Występowanie nienormatywnych zjawisk dotyczących pisania/kreślenia znaków graficznych. Wykrywanie zaburzeń grafomotoryki jest szczególnie ważne na etapie edukacji...
-
ZABURZENIA GŁÓWNEGO MIEJSCA ARTYKULACJI GŁOSKI
zob. DYSLOKACJA
-
ZABURZENIA EMISJI GŁOSU
Mogą występować z różnych powodów: anatomicznych lub funkcjonalnych. Mogą być spowodowane różnymi chorobami aparatu głosotwórczego – wówczas podlegają leczeniu specjalistycznemu (foniatrycznemu lub laryngologicznemu, czasami również terapii głosowej)....
-
ZABURZENIA ARTYKULACJI
zob. DYSLALIA
-
WZIERNIK KRTANIOWY
zob. LARYNGOSKOP
-
WYROŚLA ADENOIDALNE
zob. MIGDAŁEK (ADENOID)
-
WYRAZY ORTOTONICZNE
ang. orthotonic words grec. orthós ‘prosty’ + pol. toniczny Wyrazy, w obrębie których występuje akcent gramatyczny, realizowany jako główny akcent wyrazowy. Nazywane są wyrazami samodzielnymi akcentowo. Zazwyczaj są to również wyrazy samodzielne...
-
WYRAZY ONOMATOPEICZNE
zob. ONOMATOPEJA
-
WYRAZY DZIECIĘCE
ang. baby / nursery words , baby talk (BT) words , BT lexicon , BT vocabulary , niem. Lallwörter , Wort aus der Kindersprache , fr. mots enfantins , mots du langage enfantin , ros. детские слова , слова „ языка нянь ” , „ облегченные ” слова Wyrazy,...
-
WYRAZY ATONICZNE
/ATONA, KLITYKI/ ang. atonic words , clitics grec. átonos ‘atonon, niemający akcentu’ Wyrazy, które nie mają akcentu gramatycznego. Jako wyrazy niesamodzielne akcentowo w mowie wiążą się z wyrazami ortotonicznymi, w obrębie których został zrealizowany...
-
WYRAZ SŁOWNIKOWY
zob. LEKSEM
-
WYRAZ PROZODYCZNY
zob. WYRAZ FONOLOGICZNY
-
WYRAZ ORTOGRAFICZNY
ang. orthographic word od rzeczownika ortografia Jednostka tekstu pisanego wyodrębniana w nim na podstawie segmentacji graficznej. Wyraz ortograficzny stanowi ciąg liter danego alfabetu ograniczony z obu stron dwoma odstępami (spacjami) lub odstępem i...
-
WYRAZ GRAMATYCZNY
ang. grammatical form, niem. Grammatische Form, fr. forme grammaticale, ros. грамматическая форма wyraz (od wyrazić ‘wypowiedzieć’; dawne ‘oznaczyć; wycisnąć’; od razić z psł. raziti ‘ciąć’); gramatycz-ny Wyraz tekstowy wraz z charakterystyką...
-
WYRAZ FONOLOGICZNY
/WYRAZ PROZODYCZNY/ ang. phonological word Jednostka fonotaktyczna ograniczona z obu stron junkturami silnymi /#/ lub junkturą i pauzą oraz zawierająca jedną sylabę akcentowaną. Początek wyrazu charakteryzuje się większą intensywnością, natomiast...
-
WYRAZ DŹWIĘKONAŚLADOWCZY
zob. ONOMATOPEJA
-
WYRAZ
/SŁOWO/ ang. word , niem. Wort , fr. mot , ros. c лово wyraz (od wyrazić ‘wypowiedzieć’, dawn. ‘oznaczyć; wycisnąć’; od razić z psł. raziti ‘ciąć’) Podstawowa jednostka systemu językowego i wypowiedzi językowej. Jest prototypem znaku językowego, czyli...
-
WYPOWIEDZENIE
zob. ZDANIE
-
WYMOWA WARSZAWSKA
Wymowa wygłosu pierwszego wyrazu (który nie jest przyimkiem), zakończonego spółgłoską właściwą, pod wpływem drugiego wyrazu, rozpoczynającego się na samogłoskę lub spółgłoskę sonorną, jest uwarunkowana regionalnie. Pod względem udźwięcznienia lub...
-
WYMOWA KRAKOWSKO-POZNAŃSKA
Wymowa wygłosu pierwszego wyrazu (który nie jest przyimkiem), zakończonego spółgłoską właściwą, pod wpływem drugiego wyrazu, rozpoczynającego się na samogłoskę lub spółgłoskę sonorną, jest uwarunkowana regionalnie. Pod względem udźwięcznienia lub...
-
WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA
zob. MOWA BEZDŹWIĘCZNA
-
WYMOWA
zob. DYKCJA
-
WYMIANA
zob. ALTERNACJA
-
WYKRES BADANIA SŁUCHU
zob. AUDIOGRAM
-
WYGŁOS
Końcowy segment (ostatnia głoska, grupa spółgłoskowa, sylaba) fonologicznie złożonego elementu językowego (sylaby, wyrazu, zestroju akcentowego). Pozycja wygłosowa przed pauzą nazywa się wygłosem absolutnym. Pozycja wygłosowa wyrazu jest tzw. pozycją...
-
WYCOFANIE ARTYKULACJI I GŁOSU
Określenie używane m.in. w emisji głosu, oznaczające niewłaściwe posługiwanie się techniką prowadzenia głosu. Polega na niedostatecznym, niepełnym wykorzystaniu przestrzeni rezonacyjnych w czaszce (rezonatorów górnych), dającym efekt przytłumienia...
-
WYCINKOWE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY
zob. SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY (SORM)
-
WYBUCH
zob. PLOZJA
-
WULGARYZMY
Wyrazy, wyrażenia i zwroty, które nie są akceptowane przez kulturalną część społeczeństwa ze względu na ich prostacki, ordynarny czy nieprzyzwoity charakter. Wśród wyrazów ekspresywnych o zdecydowanie negatywnym zabarwieniu uczuciowym wyróżnia się...
-
WRODZONY NIEDOROZWÓJ PERCEPCJI I EKSPRESJI SŁOWNEJ
zob. ALALIA SENSORYCZNA
-
WRODZONY NIEDOROZWÓJ EKSPRESJI SŁOWNEJ
zob. ALALIA MOTORYCZNA
-
WRODZONY NIEDOROZWÓJ EKSPRESJI I RECEPCJI SŁOWNEJ
zob. ALALIA
-
WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO WSTECZNEGO
zob. WRODZONE PORAŻENIA NERWÓW KRTANIOWYCH
-
WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO GÓRNEGO
zob. WRODZONE PORAŻENIA NERWÓW KRTANIOWYCH
-
WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO DOLNEGO
zob. WRODZONE PORAŻENIA NERWÓW KRTANIOWYCH
-
WRODZONE PORAŻENIA NERWÓW KRTANIOWYCH
/WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO WSTECZNEGO, WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO DOLNEGO, WRODZONE PORAŻENIE NERWU KRTANIOWEGO GÓRNEGO/ ng. congenital laryngeal nerve paralysis /recurrent laryngeal nerve paralysis, superior laryngeal nerve...
-
WRODZONE KOROWE ZABURZENIA ROZWOJU MOWY
zob. ALALIA
-
WRODZONA NIEZDOLNOŚĆ DO NABYWANIA MOWY
zob. ALALIA
-
WOLNO POSTĘPUJĄCA AFAZJA
zob. AFAZJA POWOLI POSTĘPUJĄCA NA TLE OTĘPIENIA
-
WOKOIDY
zob. SAMOGŁOSKI
-
WIELOZNACZNOŚĆ
zob. POLISEMIA
-
WIEK ZĘBOWY
ang. dental age Prawidłowe wyrzynanie się zębów jest warunkiem prawidłowego rozwoju narządu żucia. W uzębieniu człowieka obserwuje się zjawisko różnozębności (zęby heterodontyczne), tzn. zęby posiadają różny kształt, i zjawisko dwupokoleniowości, czyli...
-
WIBRATO
ang. vibrato łac. vibratio ‘drganie’, od vibrare ‘trząść się, drgać’ Zjawisko powstające w momencie rozpoczęcia wibracji przez fałdy głosowe. Określane jest jako prawidłowe rozchwianie głosu. Zmiany wysokości głosu podczas wibrato zachodzą w czasie...
-
WIBRANTY
zob. SPÓŁGŁOSKI DRŻĄCE
-
WEWNĘTRZNE UCHO
/BŁĘDNIK/ ang. inner ear /labyrinth/ , niem. Innenohr /Labyrinths/, fr. oreille interne /labyrinthe/, ros. внутреннее ухо /лабиринт/ łac. auris ’ucho’, interna ‘wewnętrzny’, labirynthus – ‘błędnik’, zwany tak z powodu skomplikowanej budowy anatomicznej...
-
WCZEŚNIAK
ang. prematurity/ premature infant Termin wcześniactwo został wprowadzony przez Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia w 1950 roku. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia za noworodka urodzonego przedwcześnie (wcześniaka) uważa się...
-
WCZEŚNIACTWO
zob. WCZEŚNIAK
-
WCZESNA INTERWENCJA LOGOPEDYCZNA
Wszelkie oddziaływania logopedy wobec dzieci zagrożonych niepełnosprawnością bądź ze zdiagnozowaną niepełnosprawnością, u których stwierdza się nieprawidłowości w zakresie warunków prawidłowego kształtowania się mowy. Wymagają więc one wczesnych...
-
WCZESNA INTERWENCJA I WSPOMAGANIE ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA
Program rządowy „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie”, realizowany w latach 2005–2007, precyzuje terminy wczesna interwencja oraz...
-
WARSZTAT LOGOPEDYCZNY
Termin funkcjonujący w trzech kontekstach znaczeniowych: W odniesieniu do zakresu kompetencji danego logopedy (np. logopeda ogólny, neurologopeda, surdologopeda, balbutologopeda, terapeuta głosowy itp.). Warsztat logopedyczny jest tu bezpośrednio...
-
WADY WYMOWY
zob. DYSLALIA
-
WADY WRODZONE KRTANI
/ZABURZENIA ROZWOJOWE KRTANI/ ang. congenital disorders of the larynx / congenital anomalies of the larynx /, niem. Angeborene Fehlbildungen des Kehlkopfes , fr. malformations congénitales du larynx, ros. пороки развития гортани /врожденные аномалии...
-
WADY PIONOWE
Wady pionowe dzielą się na: Zgryz otwarty (łac. occlusioaperta ) – za przyczynę tej wady przyjmuje się istnienie nawyków (parafunkcji) i zaburzonych czynności fizjologicznych (dysfunkcji); jej istotą są szpary niedogryzowe o różnej lokalizacji i...
-
WADY DOTYLNE
Charakterystyczną cechą tych wad jest dotylne przemieszczenie żuchwy w stosunku do szczęki. W rysach twarzy występuje cofnięcie bródki lub/i wywinięcie wargi dolnej. Jest to najczęściej występująca wada, około 45% przypadków. Za przyczynę wad dotylnych...
-
WADY DOPRZEDNIE
Istotą tej nieprawidłowości jest doprzednia pozycja żuchwy w stosunku do kości szczęki. Dolne zęby (we wszystkich wspomnianych niżej wadach doprzednich) znajdują się przed zębami górnymi (odwrotne zachodzenie). W rysach twarzy z łatwością można...
-
WADY ARTYKULACYJNE
zob. DYSLALIA
-
WADLIWA WYMOWA GŁOSKI R
zob. RERANIE
-
WADLIWA WYMOWA
zob. DYSLALIA
-
WADLIWA REALIZACJA FONEMÓW
zob. DYSLALIA
-
VOT
/CZAS ROZPOCZĘCIA DŹWIĘCZNOŚCI/ ang. Voice Onset Time Odstęp czasowy, w jakim dźwięczność (wibracje fałdów głosowych) pojawia się w relacji do momentu zwolnienia zwarcia ustnego, czyli wybuchu spółgłoski zwartej. Stopień dźwięczności spółgłosek...
-
VIDEOLARYNGOSKOPIA
zob. LARYNGOSKOPIA
-
UWULARNY
/JĘZYCZKOWY/ łac. uvula ‘języczek’ Wymawiany z udziałem języczka w jamie gardłowej (w systemie fonetycznym języka polskiego brak głosek o takim charakterze); odnoszący się do języczka. Literatura: L. Dukiewicz, I. Sawicka: Fonetyka i fonologia , Kraków...
-
UVULA
/JĘZYCZEK, JĘZYCZEK PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO/ ang. palatine uvula , niem. Uvula , fr. luette , ros. язычок / язычок мягкого неба / Kolczyk w języczku Języczek (łac. uvula ) to wyrostek na tylnym brzegu podniebienia miękkiego. Języczek zwisa ku dołowi nad...
-
USZKODZENIE UCHA WEWNĘTRZNEGO
/URAZ UCHA WEWNĘTRZNEGO/ ang. injury of the inner ear / inner ear`s injury /, niem. Schädigung des Innenohrs , fr. lésion oreille interne , ros. повреждение внутреннего уха ang. injury of the inner ear (z łac. injuriae ‘uszkodzenie, uraz’, auris...
-
USZKODZENIE NERWU ŚLIMAKOWEGO
zob. USZKODZENIE NERWU SŁUCHOWEGO
-
USZKODZENIE NERWU SŁUCHOWEGO
/USZKODZENIE NERWU ŚLIMAKOWEGO, USZKODZENIE NERWU PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWEGO/ ang. auditory nerve damage / damage to the cochlear nerve /, niem. Schäden des Hörnervs , fr. le dommage du nerf auditif , ros. повреждение слухового нерва Nerw słuchowy,...
-
USZKODZENIE NERWU PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWEGO
zob. USZKODZENIE NERWU SŁUCHOWEGO
-
USTNO-TWARZOWA TERAPIA REGULACYJNA CASTILLO MORALESA
zob. METODA CASTILLO MORALESA
-
USHERA ZESPÓŁ
/ZESPÓŁ HALLGRENA, ZESPÓŁ USHERA – HALLGRENA/ ang. Usher syndrome / Usher's Syndrome , Hallgren syndrome , Usher–Hallgren syndrome , rp-dysacusis syndrome , dystrophia retinae dysacusis syndrome /, niem. Usher-Syndrom , fr. syndrome d'Usher , ros....
-
URAZY KRTANI
ang. laryngeal trauma / injury of the larynx /, niem. Kehlkopftrauma / Verletzungen des Kehlkopfes /, fr. blessures du larynx , ros. травмы гортани / повреждение гортани / ang. injury of the larynx (z łac. injuria ‘uraz’, larynx ‘krtań’) Uraz...
-
URAZ UCHA WEWNĘTRZNEGO
zob. USZKODZENIE UCHA WEWNĘTRZNEGO
-
UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE
Osoby upośledzone umysłowo stanowią ok. 3% całej populacji. Upośledzenie umysłowe jest najliczniejszą z epidemiologicznego punktu widzenia przyczyną niepełnosprawności wśród dzieci i młodzieży. Dotyczy ono 60% – 70% ogółu niepełnosprawnych osób w...
-
UPOŚLEDZENIE SPRZĘŻONE
Współwystępowanie różnych zaburzeń z niepełnosprawnością intelektualną. Andrzej Twardowski podaje następującą definicję: „Z upośledzeniem sprzężonym mamy do czynienia wówczas, gdy u danej osoby występują dwie lub więcej niesprawności spowodowane przez...
-
UPOŚLEDZENIE ROZWOJU PSYCHICZNEGO
zob. NIEPEŁNOSPRWNOŚĆ INTELEKTUALNA
-
UPOŚLEDZENIE ROZWOJU MOWY
zob. NIESAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY (NORM)
-
UPODOBNIENIA FONETYCZNE MIĘDZYWYRAZOWE
Ujednolicanie się cech artykulacyjnych głosek pod wpływem ich bezpośredniego sąsiedztwa na granicy międzywyrazowej (w wygłosie wyrazu pierwszego i nagłosie wyrazu następnego), powodowane ergonomią pracy aparatu artykulacyjnego. Upodobnienia...
-
UPODOBNIENIA FONETYCZNE
Ujednolicanie się cech artykulacyjnych głosek pod wpływem ich bezpośredniego sąsiedztwa, powodowane ergonomią pracy aparatu artykulacyjnego. Do upodobnień może dochodzić zarówno wewnątrz wyrazu (upodobnienia wewnątrzwyrazowe), jak i na granicy wyrazów....
-
UNOSOWIENIE
zob. NAZALIZACJA
-
UKŁAD RĄBKOWY
zob. UKŁAD LIMBICZNY
-
UKŁAD LIMBICZNY
/UKŁAD BRZEŻNY, UKŁAD RĄBKOWY/ ang. limbic system łac. limbus ‘brzeg, krawędź, granica’; fr. limbique ‘obręcz’ Umowne określenie zespołu struktur korowych i podkorowych mózgu, umiejscowionych między korą nową, pniem mózgu i podwzgórzem, związanych z...
-
UKŁAD BRZEŻNY
zob. UKŁAD LIMBICZNY
-
UDŹWIĘCZNIENIE MIĘDZYWYRAZOWE OGÓLNOPOLSKIE
Wygłos absolutny w języku polskim jest zawsze bezdźwięczny. Zasada ta dotyczy wymowy wyrazów zakończonych na spółgłoskę właściwą lub grupę spółgłoskową złożoną ze spółgłosek właściwych, np.: obraz [obras], radź [rać], bryzg [brysk]. Dźwięczność przed...
-
UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH PRZY ARTYKULACJI GŁOSKI
zob. SONANTYCZNOŚĆ
-
UBEZDŹWIĘCZNIENIE
/DESONORYZACJA/ ang. devoicing Proces fonetyczny polegający na utracie dźwięczności przez głoskę dźwięczną pod wpływem sąsiedztwa fonetycznego głosek bezdźwięcznych lub pauzy. Do ubezdźwięcznienia może dojść w nagłosie lub śródgłosie wyrazu, pod...
-
UBEZDŹWIĘCZNIANIE
zob. MOWA BEZDŹWIĘCZNA
-
TYPY JĄKANIA
/RODZAJE JĄKANIA, KLASYFIKACJA JĄKANIA/ Wyróżnienie typów jąkania jest kwestią otwartą w balbutologii i balbutologopedii. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podziału. Można wskazać trzy podstawowe kryteria: fizjologiczne, lingwistyczne,...
-
TYŁOZGRYZ
ang.: distocclusion Grupa wad zgryzu polegających na cofnięciu żuchwy w stosunku do szczęki. Zob. także: WADY DOTYLNE Literatura: Zarys współczesnej ortodoncji. Podręcznik dla studentów i lekarzy dentystów , red. I. Karłowska, Warszawa 2009.
-
TYFLOPEDAGOGIKA
ang. typhlopedagogy , niem. der Blindenpädagogik grec. typhlos ‘ niewidomy ’ Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących w placówkach oświatowych (w tym integracyjnych) oraz...
-
TYFLOPEDAGOG
ang. typhlopedagog grec. typhlos ‘ niewidomy ’ Pedagog specjalny pracujący z osobami niewidomymi i niedowidzącymi. W cyklu kształcenia zdobywa wiedzę o prawidłowościach rozwoju oraz zachowania się dzieci niewidomych i słabo widzących oraz o ich...
-
TWARDOPODNIEBIENNY
zob. PALATALNY
-
TRZY SZEREGI
We współczesnej polszczyźnie kulturalnej występują trzy szeregi głosek: [s, z, c, ] – szereg zębowy (syczący), odziedziczony z praindoeuropejskiego, [š, ž, č, ] – szereg dziąsłowy (szumiący), odziedziczony z prasłowiańskiego, [ś, ź, ć, ] – szereg...
-
TRZECIAK
zob. MIGDAŁEK GARDŁOWY
-
TRUDNOŚCI SEMANTYCZNO-PRAGMATYCZNE
zob. ZABURZENIE SEMANTYCZNO-PRAGMATYCZNE
-
TRÓJKĄT SAMOGŁOSKOWY
/TRÓJKĄT BENNIEGO/ ang. vowel triangle Schemat przedstawiający system wokaliczny danego języka z uwzględnieniem kryteriów artykulacyjnej klasyfikacji samogłosek. Jego twórcą dla języka polskiego był wybitny językoznawca, fonetyk Tytus Benni (trójkąt...
-
TRÓJKĄT BENNIEGO
zob. TRÓJKĄT SAMOGŁOSKOWY
