W pierwszych latach życia dziecko w szybkim tempie nabywa wiele nowych umiejętności, w tym i zdolność mówienia. W krótkim czasie dochodzi do znacznego rozszerzenia zasobu stosowanego słownictwa, maluch zaczyna opanowywać pierwsze reguły gramatyczne, a jego aparat mowy usprawnia się na tyle mocno, że pod koniec okresu przedszkolnego wymowa jest już zwykle całkowicie poprawna. Jednocześnie ilość przyswajanych w tym czasie informacji sprawia, że wiele dzieci doświadcza również epizodów niepłynności mówienia. Warto pamiętać, że występowanie problemów z płynnością mowy u maluchów w wieku przedszkolnym nie zawsze jest czymś niepokojącym – mogą mieć one po prostu problem ze swobodnym formułowaniem własnych myśli, a znaczna większość przypadków ma charakter tymczasowy.

Przyczyny jąkania się u dzieci

Jąkanie się jest wynikiem nieprawidłowej koordynacji ruchowej aparatu artykulacyjnego, oddechowego i fonacyjnego. Najczęściej ma miejsce w okresie intensywnego rozwoju mowy i języka, kiedy to dziecko przechodzi z etapu tworzenia dwuwyrazowych wypowiedzi na poziom konstruowania zdań złożonych. Zwykle do takich sytuacji dochodzi pomiędzy 2. a 5. rokiem życia, nieco rzadziej w wieku 18 miesięcy. Wśród najważniejszych czynników wpływających na występowanie jąkania się u dzieci wskazuje się przyczyny:

• Psychologiczne – wysiłek dziecka podczas nauki mówienia i stres towarzyszący dojrzewaniu mogą być bezpośrednimi powodami odpowiedzialnymi za krótkie powtórzenia, zawahania i przeciąganie dźwięków. Ponadto dzieciom często zdarza się reagować dodatkowym zakłopotaniem, złością i frustracją na swoje problemy w mowie. Wpływ na jąkanie mogą mieć także sytuacje ściśle związane ze stresem emocjonalnym (np. odseparowanie od rodziców podczas pójścia do przedszkola, niekorzystna atmosfera panująca w domu, wypadek).
• Predyspozycyjne – jeśli jąkanie występuje u jakiegoś członka rodziny, może się okazać, że jest to kwestia mniej lub bardziej świadomego naśladownictwa, ale może też wynikać z faktu dziedziczenia pewnych predyspozycji. Należy jednak podkreślić, że dziedziczy się nie samą „zdolność jąkania”, ale obniżoną sprawność językową bądź typ układu nerwowego, co może (lecz nie musi) przyczynić się do występowania określonych problemów na tym tle. Dodatkowo jąkający się rodzice mogą w zupełnie nieświadomy sposób przekazywać dziecku lęk przed wystąpieniem jąkania, co ostatecznie doprowadza do pojawienia się niepłynności w mowie.
• Lingwistyczne – maluchy najczęściej zaczynają mieć problemy z jąkaniem w okresie kształtowania mowy, kiedy może dojść do opóźnienia rozwoju mowy, ograniczeń związanych z opanowaniem co bardziej skomplikowanych głosek bądź też trudności z tworzeniem nowych pojęć i wypowiadaniem swoich myśli na głos. Czasami zdarza się również, że rozemocjonowane dzieci chciałyby przekazać bardzo dużo informacji w bardzo krótkim czasie i w efekcie pojawiają się u nich objawy jąkania: nagłe urywanie zdań, długie pauzy czy powtórzenia słów oraz sylab.

Całkowita eliminacja wszystkich czynników powodujących jąkanie jest niezwykle trudna w realizacji, tak samo jak nie zawsze jesteśmy w stanie uchronić dziecko przed stresem dnia codziennego. Możemy je jednak wspierać i pomagać mu w razie wystąpienia problemów – konsultacja z logopedą, który z pomocą narzędzi diagnostycznych będzie w stanie rozpoznać charakter problemu i wdrożyć odpowiednią terapię, znacząco zwiększa szansę na przezwyciężenie jąkania.

Kiedy jąkanie u dzieci nie jest tylko sprawą przejściową?

W wielu sytuacjach jąkanie u dzieci ustępuje samoistnie – od 75% do 80% wszystkich maluchów, które zaczynają się jąkać, przezwycięża ten problem bez interwencji terapeutycznej – jednak warto obserwować pociechę i pamiętać o czynnikach ryzyka, które sugerują występowanie jąkania chronicznego, którym powinien zając się logopeda. Jednym z głównych wskazań jest wspomniana już obecność jąkającego się członka rodziny. Ryzyko rozwinięcia się jąkania u dziecka jest tym większe, jeśli krewny nie pozbył się problemu. Uwagę powinien także zwrócić fakt, jeśli dziecko jąka się dłużej niż 6 miesięcy – wówczas ma mniejsze szanse na to, że wyrośnie z tego samodzielnie, bez specjalistycznej pomocy. Znów dzieci, u których jąkanie wystąpi przed osiągnięciem 3. roku życia, mają większe szanse na to, że przypadłość ustąpi sama. Jest również bardziej prawdopodobne, że samoistne ustąpienie objawów będzie miało miejsce w przypadku dziewcząt. Wynika to z różnic między chłopcami i dziewczynkami w zakresie rozwoju mowy i zdolności językowych, a także przez zróżnicowanie interakcji z najbliższym otoczeniem.